Vị trí của người làm báo trong thế kỷ 21

Nhà báo Trần Nghị, Tổng Biên tập Tạp chí Tổ chức nhà nước và Lao động.

1. Báo chí trong cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy

Tinh giản là điều tất yếu

Xu hướng tinh giản và sáp nhập các cơ quan báo chí đang trở thành một phần không thể tách rời của bức tranh truyền thông hiện đại, phản ánh sự thích nghi của các cơ quan báo chí trước những biến động lớn về kinh tế, công nghệ và hành vi tiêu dùng thông tin. Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến xu hướng này là để giảm thiểu lãng phí về chi phí vận hành cũng như nhân sự.

Công nghệ hiện đại cũng đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy xu hướng này. Sự xuất hiện của trí tuệ nhân tạo (AI) và các công cụ tự động hóa đã thay thế nhiều công đoạn sản xuất nội dung truyền thống, từ viết bài, biên tập đến quản lý xuất bản. Điều này không chỉ giúp tiết kiệm nguồn lực mà còn mở ra khả năng đổi mới, cho phép các cơ quan báo chí tập trung vào việc sáng tạo những nội dung chuyên sâu và độc đáo hơn. Tuy nhiên, sự tinh giản và sáp nhập không chỉ mang tính bắt buộc mà còn là cơ hội để các tòa soạn hợp tác với nhau, tận dụng thế mạnh của từng bên để cải thiện hiệu quả hoạt động.

Tinh giản để vừa sàng lọc vừa nâng cao nguồn lực

Sự sụt giảm nhân sự sau tinh giản thường đi kèm với quá trình tái cấu trúc, giúp các cơ quan báo chí tập trung hơn vào những nhân sự thực sự có năng lực, linh hoạt và sẵn sàng thích nghi với sự thay đổi. Đây là cơ hội để ngành báo chí sàng lọc những vị trí không còn phù hợp, đồng thời đầu tư vào những kỹ năng và vị trí chiến lược hơn, chẳng hạn như phát triển nội dung số, phân tích dữ liệu hoặc quản lý truyền thông đa nền tảng. Ngoài ra, với đội ngũ gọn nhẹ hơn, các cơ quan, tổ chức nói chung, báo chí nói riêng có thể vận hành hiệu quả hơn, rút ngắn quy trình ra quyết định, từ đó phản ứng nhanh chóng hơn trước những thay đổi của thị trường.

Tuy nhiên, mặt trái là sự mất mát đáng kể về lực lượng lao động, đặc biệt là những người có nhiều kinh nghiệm và gắn bó lâu dài với nghề. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến tinh thần của toàn ngành mà còn có khả năng làm suy giảm chất lượng nội dung, bởi báo chí là lĩnh vực đòi hỏi kiến thức sâu rộng và khả năng sáng tạo - những yếu tố không thể thay thế hoàn toàn bằng công nghệ. Ngoài ra, việc cắt giảm nhân sự có thể dẫn đến áp lực công việc tăng lên đối với những người ở lại, làm giảm đi sự bền vững trong môi trường làm việc.

Thứ trưởng Bộ Nội vụ Nguyễn Thị Hà trao Quyết định của Bộ trưởng Bộ Nội vụ bổ nhiệm TS Trần Nghị (thứ 2 từ trái sang) giữ chức Tổng Biên tập Tạp chí Tổ chức nhà nước và Lao động.

2. Báo chí AI

Công nghệ số và AI đang tác động mạnh mẽ tới xu hướng phát triển của ngành báo chí. Theo ông, báo chí kết hợp công nghệ là cơ hội hay thách thức với người làm báo?

Với tôi, xu thế hiện đại vừa mở ra kỷ nguyên mới cho ngành báo chí nhưng cũng đe doạ đến khả năng lao động của nhân sự trong ngành.

Công nghệ số và AI đã, đang và sẽ giúp tự động hóa nhiều công việc lặp lại, từ xử lý dữ liệu đến biên tập nội dung, cho phép các nhà báo tập trung hơn vào việc khai thác, phân tích và sáng tạo thông tin. Chẳng hạn, AI có thể hỗ trợ trong việc phân tích lượng lớn dữ liệu để phát hiện các xu hướng hoặc câu chuyện mà con người khó có thể nhận ra. Ngoài ra, các công cụ AI như chatbot hay hệ thống cá nhân hóa nội dung giúp tăng cường trải nghiệm của độc giả, mang lại cơ hội tiếp cận thông tin hiệu quả hơn.

Bên cạnh đó, công nghệ số còn mở rộng khả năng truyền tải nội dung thông qua các định dạng mới như video tương tác, báo chí dữ liệu hoặc thậm chí thực tế ảo (VR) và thực tế tăng cường (AR). Điều này không chỉ làm phong phú cách kể chuyện mà còn thu hút thêm nhiều độc giả trẻ, những người đang dần chuyển từ các nền tảng truyền thống sang các nền tảng kỹ thuật số.

Liệu trong tương lai, ngành báo có tiếp tục “tinh giản” khi các nhà đài đẩy mạnh ứng dụng AI?

Khi các công cụ AI ngày càng tiên tiến, nhiều công đoạn trong quy trình báo chí sẽ được tự động hóa, từ viết tin tức cơ bản, biên tập nội dung, đến phân tích dữ liệu và quản lý phân phối thông tin. Điều này giúp các tổ chức báo chí tiết kiệm chi phí và thời gian, đồng thời tăng cường hiệu quả hoạt động. Chẳng hạn, AI có thể tạo ra các bản tin thời sự tức thời hoặc cá nhân hóa nội dung cho từng độc giả dựa trên hành vi tiêu thụ thông tin của họ. Trong bối cảnh đó, việc “tinh giản” nhân sự là điều khó tránh khỏi, bởi nhiều vai trò truyền thống trong ngành báo chí sẽ không còn cần thiết.

Khi các công việc lặp lại được công nghệ đảm nhận, ngành báo chí sẽ có cơ hội tái định hình vai trò của con người. Những nhà báo giỏi sẽ tập trung hơn vào việc tạo ra nội dung chuyên sâu, phân tích các vấn đề phức tạp hoặc đưa ra những góc nhìn sáng tạo mà AI khó có thể thay thế. Điều này mở ra cơ hội để ngành báo chí phát triển theo hướng chất lượng cao, với đội ngũ tinh gọn hơn nhưng hiệu quả hơn. Điều cần nhấn mạnh: công nghệ, thiết bị dù hiện đại đến mấy cũng không thể hoàn toàn thay thế con người.

3. Cần thiết phải đổi mới tư duy làm báo

Đứng trước thông tin sáp nhập của nhiều cơ quan báo chí, sinh viên theo học ngành này lo lắng sẽ gặp khó khăn tìm việc làm đúng ngành sau khi ra trường. Ông nghĩ sao về điều này?

Đúng là tình hình hiện nay đặt ra nhiều thách thức cho sinh viên muốn làm việc theo biên chế tại các cơ quan báo chí. Tuy nhiên, các bạn trẻ cần đổi mới tư duy về nghề báo thì mới làm đúng ngành được. Trong thời đại thông tin bùng nổ như hiện nay, tôi hay nói vui rằng "mỗi người dân là một phóng viên hiện trường" khi họ chỉ cần một cú "click" là có thể đăng tải về một sự kiện, một vụ tai nạn,... thậm chí họ còn nhanh hơn những phóng viên chính quy. Do đó, việc cập nhật tin tức không còn là nhiệm vụ chính của người làm báo, vì đã có dân làm điều đó rồi. Thay vào đó, chúng ta cần nhận thức sâu sắc sứ mệnh của báo chí trong xã hội hiện nay là định hướng dư luận. Giữa hàng loạt những sự kiện nổi lên hàng ngày, nhà báo cần phải đi sâu, bóc tách từng lớp để thấy được bản chất sự kiện. Từ đây, nhà báo sẽ phản ánh và dẫn dắt nhân dân theo hướng tích cực.

Suy nghĩ nhà báo chỉ cần đưa tin và đưa tin là việc của nhà báo sẽ hạn chế các bạn sinh viên rất nhiều trên con đường hoạt động trong ngành. Điều này sẽ khiến các bạn tự đặt mình vào vị trí cạnh tranh với tốc độ của "cộng đồng mạng" và sẽ không phát triển về mặt chuyên môn cũng như nâng cao tư duy báo chí phù hợp với chuyển biến của thời đại.

Sinh viên báo chí không lo thiếu việc làm đúng ngành, hoàn toàn có thể phát triển bền vững mà không cần thiết phải vào các cơ quan báo chí lớn, các cơ quan báo chí của Nhà nước, của Đảng. Các bạn cần nắm bắt và đáp ứng được nhu cầu thị hiếu về mặt thông tin của xã hội, theo tôi đánh giá là chiều sâu.

Vậy những yêu cầu nào là bắt buộc trong xu thế hiện nay để người làm báo có chỗ đứng trong ngành?

Điều cơ bản nhất là nền tảng báo chí tốt. Thứ 2, thành thạo ít nhất một trong 5 ngoại ngữ cơ bản của thế giới. Thứ 3, phải sử dụng thành thạo các ứng dụng công nghệ thông tin để xây dựng các bài báo, đề xuất nhiều phương thức đăng tải thông tin. Và một điều tôi nghĩ là người viết báo ngày nay nên áp dụng là văn phong dung dị, gần với văn nói.

Nếu gần với văn nói, liệu có mất đi tính trang trọng vốn có của báo chí?

Vấn đề này nên tiếp cận từ 2 phía. Ví dụ như những trang báo, tạp chí chuyên đăng bài nghiên cứu khoa học như Tạp chí Cộng sản thì văn phong phải chặt chẽ, khoa học, bởi những quy định của Đảng, Nhà nước cần phân tích một cách tường minh bằng lời lẽ nghiêm túc. Còn với những báo mang tính phổ thông đại chúng như báo Nhân Dân, nên ứng dụng nhiều văn nói, một số thuật ngữ có thể cải biên để tất cả mọi người đều đọc được. Văn nói ở đây phải hiểu theo quan niệm của Bác Hồ: văn nói là viết làm sao để số đông mọi người đều hiểu được ý tứ của bài báo. Văn nói qua kiểm duyệt của nhà báo sẽ trở thành những ngôn từ dung dị nhất, dễ hiểu nhất./.

-----------------------------------------------------

Người làm báo trong thế kỷ 21 giữ vai trò không thể thay thế trong việc bảo vệ sự thật, định hướng dư luận và tạo nên giá trị bền vững cho xã hội. Trong kỷ nguyên số và trí tuệ nhân tạo, họ không chỉ là người truyền tải thông tin mà còn là cầu nối giữa công nghệ và nhân văn, giữa đổi mới và truyền thống. Với tư duy linh hoạt, kỹ năng sáng tạo và đạo đức nghề nghiệp, nhà báo trở thành điểm tựa giúp công chúng phân biệt thật giả, đồng thời định hình một nền báo chí minh bạch và trách nhiệm trong tương lai.

Trần Nguyễn Diệu Linh - Phùng Mỹ Hạnh