Nhiệm vụ của Lưu trữ Nhà nước Việt Nam trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc

Bảo quản hồ sơ, tài liệu tại Kho Lưu trữ Trung ương 300A - xã Tuân Lộ, huyện Sơn Dương, tỉnh Tuyên Quang. Ảnh: Tư liệu

Lưu trữ Nhà nước Việt Nam trong thời điểm thành lập, thời kỳ chiến tranh và thống nhất đất nước

Ngay sau khi Cách mạng tháng Tám thành công, ngày 08/9/1945, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Võ Nguyên Giáp đã thay mặt Chủ tịch Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ký Sắc lệnh thành lập và chỉ định người đứng đầu Nha Lưu trữ Công văn và Thư viện toàn quốc trực thuộc Bộ Quốc gia Giáo dục, là “một cơ quan mà sự hoạt động sẽ giúp một phần lớn vào việc cải tạo văn hóa nước nhà”. Nha Lưu trữ Công văn và Thư viện toàn quốc đã thực hiện tiếp quản, bảo vệ, giữ gìn tài liệu lưu trữ và sách, báo do Sở Lưu trữ và Thư viện Đông Dương để lại; tiến hành bổ sung tư liệu, tổ chức phục vụ bạn đọc ngay trong những ngày tháng đầu tiên của chính quyền cách mạng đầy khó khăn thử thách.

Ngày 03/01/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Thông đạt số 1-C/VP gửi các ông Bộ trưởng của Chính phủ Lâm thời, khẳng định tài liệu lưu trữ “có giá trị đặc biệt về phương diện kiến thiết quốc gia”, “phải giữ gìn tất cả các công văn, tài liệu và cấm không được hủy những công văn, tài liệu ấy nếu không có lệnh trên rõ rệt cho phép hủy bỏ” . Đây là văn bản chỉ đạo đầu tiên của Chính phủ đối với tài liệu lưu trữ, hoạt động lưu trữ, do vậy, ngày 03/1 được lấy là Ngày Lưu trữ Việt Nam.

Sau một thời gian hoạt động theo quy định tại Nghị định số 35/NĐ ngày 21/9/1945, Nha Lưu trữ Công văn và Thư viện đã nhận thấy “cách tổ chức hiện thời đã không hợp lý lại sinh nhiều trở ngại vô ích” làm cho Nha không thể làm trọn những nhiệm vụ quan trọng như “tổ chức và bảo quản các Sở tàng trữ công - văn thư của Chính phủ Trung ương và của các Kỳ” hay “thanh tra và kiểm soát về mặt chuyên môn các Sở Lưu trữ công văn và Thư viện ở toàn cõi Việt Nam” nên ngày 09/7/1946, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Huỳnh Thúc Kháng đã thay mặt Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh số 119/SL về tổ chức Bộ Quốc gia Giáo dục, theo đó, Nha Lưu trữ Công văn và Thư viện vẫn là một cơ quan trực thuộc Nha Tổng Giám đốc Đại học vụ thuộc Bộ Quốc gia Giáo dục.

Giai đoạn 1946 - 1954, đất nước bước vào thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp gay go, ác liệt, nhiều vùng lãnh thổ của đất nước bị địch chiếm giữ, các kho lưu trữ cũng bị rơi vào tay giặc. Do hoàn cảnh chiến tranh nên việc cải tổ lại cơ quan Lưu trữ và Thư viện đã không thể hoàn thành, các cơ quan phải hoạt động bí mật nên các cơ quan và cá nhân được giao nhiệm vụ có trách nhiệm tự quản lý hồ sơ, tài liệu độc lập đảm bảo bí mật, an toàn, không để mất, lộ lọt thông tin tài liệu vào tay địch.

Thực hiện Hiệp định Giơnevơ năm 1954, Việt Nam bước vào giai đoạn khôi phục, cải tạo và xây dựng kinh tế ở miền Bắc và sự nghiệp đấu tranh giải phóng miền Nam nên việc sử dụng tài liệu lưu trữ và bảo quản an toàn tài liệu lưu trữ được quan tâm. Năm 1959, Phòng Lưu trữ Phủ Thủ tướng được thành lập.

Ngày 04/9/1962, Hội đồng Chính phủ đã ban hành Nghị định số 102-CP thành lập Cục Lưu trữ - là cơ quan quản lý công tác lưu trữ để “quản lý tập trung và thống nhất việc lưu trữ hồ sơ của Nhà nước”, trực thuộc Phủ Thủ tướng (nay là Văn phòng Chính phủ), Cục Lưu trữ đã nghiên cứu, xây dựng trình cấp có thẩm quyền ban hành Nghị định số 142-CP ngày 28/9/1963 của Hội đồng Chính phủ ban hành Điều lệ về công tác công văn giấy tờ và công tác lưu trữ để hướng dẫn và đôn đốc các cơ quan Nhà nước và đoàn thể nhân dân các cấp thực hiện việc lưu trữ tài liệu theo Nghị định số 142-CP và trực tiếp quản lý Kho Lưu trữ Trung ương, sưu tầm, thu thập và sắp xếp tài liệu lưu trữ qua các thời đại để phục vụ công tác tra cứu, sử dụng.

Giai đoạn chiến tranh phá hoại miền Bắc của đế quốc Mỹ (1964 - 1972), Cục Lưu trữ đã tăng cường chỉ đạo công tác lưu trữ thông qua việc trình Bộ trưởng Văn phòng Phủ Thủ tướng ký Thông tư số 10-BT ngày 22/3/1969 về việc đẩy mạnh thực hiện Nghị định số 142-CP tại các cơ quan trung ương và địa phương, chỉ đạo các ngành, các cấp thu thập, phân loại, tổ chức việc sơ tán hồ sơ, tài liệu đến nơi bảo quản an toàn và cố gắng đáp ứng các yêu cầu về sử dụng tài liệu nhằm phục vụ cho các yêu cầu về quản lý nhà nước, sản xuất, chiến đấu và sửa chữa kịp thời những công trình giao thông, thủy lợi bị địch đánh phá và thực hiện xây dựng kho lưu trữ có đầy đủ điều kiện, phương tiện bảo quản tài liệu trong núi đá tại xã Tuân Lộ, huyện Sơn Dương, tỉnh Tuyên Quang với khoảng 3.000 m2 kho để bảo quản an toàn tài liệu đã thu thập được của các cơ quan, tổ chức.

Bảo quản hồ sơ, tài liệu tại Kho Lưu trữ Trung ương 300A - xã Tuân Lộ, huyện Sơn Dương, tỉnh Tuyên Quang. Ảnh: Tư liệu

Ngay sau khi giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (1975), Cục Lưu trữ thực hiện tiếp quản tài liệu của các cơ quan của chính quyền cũ ở Nha Văn khố Quốc gia thuộc Chính quyền Việt Nam Cộng hòa vào Kho Lưu trữ trung ương II để quản lý, bảo quản và khai thác tài liệu phục vụ cho các nhu cầu của xã hội và nhân dân  và tham mưu, trình các cấp có thẩm quyền ban hành Thông tư số 101-BT ngày 09/5/1977 của Phủ Thủ tướng hướng dẫn thi hành Chỉ thị số 242-CT/TW của Ban Bí thư Trung ương Đảng, tập trung quản lý và sử dụng tài liệu lưu trữ của chính quyền cũ ở miền Nam.

Tiếp theo đó, Cục tham mưu trình các cấp thẩm quyền ban hành Quyết định số 168-HĐBT ngày 26/12/1981 của Hội đồng Bộ trưởng về việc thành lập Phông Lưu trữ quốc gia nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam và Pháp lệnh Bảo vệ tài liệu lưu trữ quốc gia năm 1982.

Ngày 01/3/1984, Hội đồng Bộ trưởng đã ban hành Nghị định số 34/HĐBT quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và tổ chức bộ máy của Cục Lưu trữ Nhà nước với nhiệm vụ giúp Hội đồng Bộ trưởng quản lý tập trung thống nhất tài liệu lưu trữ quốc gia, xây dựng và phát triển ngành Lưu trữ trong cả nước, tổ chức các kho Lưu trữ Nhà nước Trung ương.

Lưu trữ Nhà nước Việt Nam trong giai đoạn đổi mới của đất nước

Trong bối cảnh đổi mới toàn diện cả về kinh tế và chính trị, sau Đại hội Đảng lần thứ VI (tháng 12/1986), Hội đồng Bộ trưởng đã giao thêm nhiệm vụ quản lý công tác văn thư trong cả nước cho Cục Lưu trữ Nhà nước tại Quyết định số 24-CT ngày 25/01/1991.

Ngày 27/10/1992, Chính phủ ban hành Nghị định số 06-CP giao Ban Tổ chức - Cán bộ Chính phủ (nay là Bộ Nội vụ) quản lý Cục Lưu trữ Nhà nước. Ban Tổ chức - Cán bộ Chính phủ đã hoàn thiện tổ chức của ngành Lưu trữ ở trung ương, hướng dẫn tổ chức lưu trữ ở các cơ quan nhà nước các cấp và trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội thông qua Pháp lệnh Lưu trữ quốc gia số 34/2001/TC-UBTVQH10.

Ngày 24/01/1998, Bộ Nội vụ ban hành Thông tư số 40/1998/TT-TCCP của Ban Tổ chức - Cán bộ Chính phủ về hướng dẫn tổ chức lưu trữ ở cơ quan nhà nước các cấp, các địa phương đã thành lập trung tâm lưu trữ tỉnh trực thuộc Văn phòng Ủy ban nhân dân tỉnh để tham mưu cho cấp có thẩm quyền về quản lý nhà nước đối với công tác lưu trữ và tài liệu lưu trữ trong ở phạm vi toàn tỉnh.

Ngày 01/9/2003, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 177/QĐ-TTg quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước, được xếp loại Cục loại I tại Quyết định số 62/2003/QĐ-BNV ngày 30/9/2003 của Bộ Nội vụ. Tiếp theo đó, Bộ Nội vụ đã ban hành Thông tư số 21/2005/TT-BNV 01/02/2005 hướng dẫn chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của văn thư, lưu trữ bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ và UBND các cấp nhằm hoàn thiện hệ thống tổ chức bộ máy ngành lưu trữ từ trung ương đến địa phương. Từ giai đoạn này, lưu trữ lịch sử tỉnh đã tập trung thu thập, quản lý toàn bộ các hồ sơ, tài liệu có giá trị của tỉnh để thực hiện các hoạt động nghiệp vụ lưu trữ nhằm bảo quản và phát huy giá trị tài liệu.

Kết quả là, đã có hàng nghìn ki-lô-mét tài liệu được thu thập và bảo quản tại lưu trữ lịch sử các cấp, tuy nhiên, do điều kiện khí hậu khắc nghiệt, hậu quả chiến tranh kéo dài, cơ sở vật chất bảo quản còn đơn giản, cùng với nhận thức chưa đúng về giá trị của tài liệu lưu trữ nên việc bảo tồn khối tài liệu quý báu này còn nhiều hạn chế, nhiều tài liệu bị mất mát, thất lạc, hư hỏng do đó, khối tài liệu lưu trữ quốc gia của nước ta hiện còn lưu giữ được không nhiều so với bề dày lịch sử hàng nghìn năm của dân tộc. Vì vậy, Cục Lưu trữ Nhà nước đã tham mưu, trình cấc cấp có thẩm quyền phê duyệt và triển khai thực hiện một số đề án chuyên môn như Đề án “Giải toả tài liệu”, Đề án “Cấp cứu Châu bản, Mộc bản”, Đề án “Chống nguy cơ huỷ hoại, bảo quản an toàn và tổ chức sử dụng một số khối phông tài liệu tại các Trung tâm Lưu trữ quốc gia” và nhiều dự án xây dựng kho lưu trữ chuyên dụng, hiện đại để bảo quản an toàn tài liệu lưu trữ và tu bổ, phục chế các Châu bản Triều Nguyễn, Mộc bản Triều Nguyễn, các hàng triệu trang tài liệu giấy polua mỏng, dễ rách nát, các tài liệu bị vàng ố, mốc... và thực hiện lập bản sao bảo hiểm tài liệu lưu trữ quốc gia để phòng ngừa các thảm họa do thiên nhiên hoặc con người gây ra tại Đề án “Bảo hiểm tài liệu lưu trữ quốc gia”.

Trong giai đoạn tiếp theo, Lưu trữ Nhà nước Việt Nam tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật về lưu trữ (Luật Lưu trữ năm 2011, Nghị định số 01/2013/NĐ-CP và 22 thông tư hướng dẫn về các hoạt động lưu trữ, các văn bản chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ về phát huy giá trị tài liệu) để chỉ đạo thực hiện các hoạt động nghiệp vụ về văn thư, lưu trữ và thực hiện chức năng tập trung thống nhất tài liệu lưu trữ quốc gia, tổ chức các kho lưu trữ nhà nước ở trung ương và địa phương.

Tại các bộ, ngành, địa phương cũng đã thực hiện việc xây dựng và triển khai các đề án chỉnh lý tài liệu tồn đọng của các cơ quan, tổ chức trong phạm vi quản lý, đã có nghìn mét tài liệu tồn đọng tại các bộ, ngành, cơ quan trung ương và các lưu trữ lịch sử địa phương đã chỉnh lý, quản lý và được đầu tư kho tàng, trang thiết bị để bảo quản an toàn và phát huy giá trị tài liệu lưu trữ quốc gia.

Lưu trữ Nhà nước Việt Nam đã không ngừng nỗ lực vừa bảo quản an toàn tài liệu, vừa tăng cường đưa các giá trị thông tin trong tài liệu lưu trữ vào thực tiễn cuộc sống nhằm phục vụ ngày càng tốt hơn nhu cầu khai thác, sử dụng của các cơ quan, tổ chức và cá nhân, bởi tài liệu lưu trữ là di sản, là tri thức, việc phát huy giá trị tài liệu không chỉ là bảo tồn mà còn là "thổi hồn" vào tài liệu, qua đó gia tăng lợi ích vật chất, tinh thần, đóng góp thiết thực vào công cuộc xây dựng, phát triển kinh tế - xã hội, bảo vệ an ninh chính trị và chủ quyền đất nước, gìn giữ và khai thác di sản truyền lại cho các thế hệ sau.

Hoạt động khai thác, sử dụng tài liệu lưu trữ tại các cơ quan, tổ chức chủ yếu là với hình thức là sử dụng tài liệu tại chỗ hoặc cấp bản sao, chứng thực lưu trữ. Số lượng người khai thác tài liệu và số lượng hồ sơ, tài liệu được đưa ra phục vụ ngày càng tăng. Ngoài các hình thức phục vụ độc giả truyền thống, các cơ quan lưu trữ đã chủ động đa dạng hóa phương thức tiếp cận thông tin như: xuất bản ấn phẩm, trưng bày, triển lãm, làm phim và giới thiệu tài liệu lưu trữ trên các phương tiện thông tin đại chúng, trang thông tin điện tử nhằm đưa những thông tin quý giá từ quá khứ trong tài liệu lưu trữ đến gần hơn với đông đảo công chúng trong và ngoài nước.

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính trao kỷ vật đi B cho các cán bộ, nhân thân cán bộ đi B tại Hội nghị biểu dương Người có công với cách mạng tiêu biểu toàn quốc năm 2023.

Có thể giới thiệu một số hoạt động nổi bật trong hoạt động phát huy giá trị tài liệu như sau:

Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước phối hợp với Ủy ban Biên giới quốc gia (Bộ Ngoại giao) công bố tuyển tập các Châu bản triều Nguyễn về thực thi chủ quyền của Việt Nam trên hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa; phối hợp với Bộ Thông tin và Truyền thông tổ chức Triển lãm “Hoàng Sa - Trường Sa của Việt Nam: Những bằng chứng lịch sử và pháp lý” hoặc xuất bản các ấn phẩm như: “Tình cảm bạn bè quốc tế với nhân dân Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1946 - 1954)”, bộ sách “Nam Bộ kháng chiến qua tài liệu lưu trữ”, “Liên Xô và Việt Nam trong những năm chiến tranh Đông Dương lần thứ nhất - Hội nghị Giơnevơ năm 1954”, “Bảo vật quốc gia Tập Sắc lệnh của Chính phủ Lâm thời Việt Nam DCCH”,  “Việt Nam - Cu ba: 60 năm đồng hành”, “Cách mạng Tháng Tám xây dựng và củng cố chính quyền”; “Quan hệ đặc biệt Việt Nam - Lào”; “Đại tướng Võ Nguyên Giáp Huyền thoại Việt Nam”, “Việt Nam - Liên Xô: Giai đoạn đấu tranh vì hòa bình của Việt Nam”;…

Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước phối hợp với các cơ quan, tổ chức tại trung ương và lưu trữ lịch sử các tỉnh tổ chức nhiều triển lãm, xuất bản sách và công bố tài liệu về các sự kiện lịch sử trọng đại của đất nước nhân các ngày lễ lớn như: Chiến dịch Điện Biên Phủ, Chiến thắng Điện Biên Phủ trên không, sự kiện Thành cổ Quảng Trị, Chiến dịch Tây Nguyên, Giải phóng miền Nam thống nhất đất nước... góp phần tổng kết thành tựu, kinh nghiệm của từng ngành, từng lĩnh vực chân thực, chính xác, làm sáng rõ về các nhân vật, sự kiện lịch sử, góp phần quan trọng vào việc tuyên truyền, giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ Việt Nam.

Các cơ quan, tổ chức, cá nhân sử dụng tài liệu lưu trữ để xây dựng các đề án, chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế phù hợp với điều kiện của đất nước qua từng thời kỳ; triển khai quy hoạch phát triển các vùng kinh tế trọng điểm dựa trên các số liệu thống kê về tình hình kinh tế, xã hội, dân số và điều kiện thổ nhưỡng hoặc phục vụ việc tìm kiếm, khai thác tài nguyên, khoáng sản; đẩy mạnh phát triển sản xuất, kinh doanh thông qua các thông tin lưu trữ về công nghệ, kinh nghiệm, bí quyết sản xuất, kinh doanh; cải tạo, sửa chữa, nâng cấp các công trình đang sử dụng, cũng như nghiên cứu lịch sử kiến trúc, phục dựng các công trình không còn tồn tại hoặc sử dụng các bản vẽ hoàn công các công trình xây dựng đang được bảo quản tại các lưu trữ lịch sử để xây dựng, cải tạo các công trình giao thông vận tải (như Cầu Thăng Long, Cầu Long Biên, Cảng Hải Phòng, Ga Hải Phòng, Đường sắt Hà Nội), hệ thống thủy nông Liễn Sơn (Vĩnh Phú), Đập Bái Thượng (Thanh Hóa), Hệ thống thủy lợi Phú Ninh - Quảng Nam - Đà Nẵng) và các công trình xây dựng khác (như Nhà máy Thủy điện Trị An, Khu di tích lịch sử cấp quốc gia đặc biệt Nhà tù Côn Đảo, Nhà hát lớn, Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh)…

Các cơ quan, tổ chức, cá nhân sử dụng tài liệu lưu trữ để giải quyết chế độ chính sách xã hội, góp phần chứng minh, xác minh thông tin thân nhân và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của công dân hoặc làm bằng chứng đề giải quyết các tranh chấp dân sự và thương mại của công dân, giáo dục đạo đức, truyền thống gia đình, dòng họ trong văn hóa Việt Nam. Trong đó, khối hồ sơ, kỷ vật của cán bộ đi B mà Trung tâm Lưu trữ quốc gia III thuộc Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước hiện lưu giữ, gồm các loại giấy tờ như: giấy khai sinh, chứng minh thư nhân dân, sơ yếu lý lịch, chứng chỉ và bằng cấp chứng nhận trình độ học tập, các quyết định tiếp nhận, bổ nhiệm, thuyên chuyển, đơn tình nguyện đi B, bằng khen, giấy khen, thư từ cá nhân... huy hiệu, huân chương, huy chương, phiếu tiết kiệm, công trái, tiền vàng, được hình thành trong quá trình hoạt động của cán bộ, công nhân viên thuộc các cơ quan đảng, Nhà nước và các đoàn thể địa phương được cử vào Nam công tác và từ các cán bộ miền Nam tập kết ra Bắc công tác, an dưỡng, chữa bệnh, sau đó trở về miền Nam (gọi là đi B). Trước khi lên đường chia lửa cùng đồng bào miền Nam để giải phóng quê hương, đất nước, các cán bộ gửi lại toàn bộ tư trang, hành lý, đồ dùng, vật dụng, giấy tờ và cả tài sản cá nhân cho Ủy ban Thống nhất Chính phủ giữ và nhiều người đã không trở về, vì lẽ đó, hồ sơ, kỷ vật đi B đã là một phần ký ức quan trọng trong cuộc đời của mỗi cán bộ đi B và là một phần lịch sử của dân tộc Việt Nam.

Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước đã sắp xếp khối tài liệu này để phục vụ nhu cầu tra cứu về hồ sơ của cán bộ đi B, trực tiếp bàn giao bản sao hồ sơ, kỷ vật cho chủ nhân và chuyển giao toàn bộ Danh mục, dữ liệu danh mục và bản sao hồ sơ của cán bộ đi B về lưu trữ các tỉnh trong cả nước để phục vụ người dân ở địa phương và tổ chức triển lãm hồ sơ, kỉ vật của cán bộ đi B tại Bảo tàng Hồ Chí Minh, tỉnh Vĩnh Phúc, tỉnh Quảng Nam, Thành cổ Quảng Trị, tỉnh Đồng Tháp… để những hồ sơ, những bức thư, giấy tờ, những kỷ vật nhuốm màu ký ức được trở về với chủ nhân của nó.

Lưu trữ Nhà nước Việt Nam trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc

Ngày 06/6/2019, Bộ Nội vụ ban hành Quyết định số 476/QĐ-BNV quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước gồm 06 đơn vị chức năng và 07 đơn vị sự nghiệp. Trong bối cảnh triển khai Chính phủ điện tử mạnh mẽ, Cục đã tham mưu, trình Chính phủ ban hành Nghị định số 30/2020/NĐ-CP ngày 05/3/2020 về công tác văn thư nhằm đẩy mạnh việc sử dụng và lưu trữ văn bản điện tử thay cho văn bản giấy, thực hiện chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ mới vào lĩnh vực văn thư, lưu trữ để triển khai Nghị quyết số 52-NQ/TW, ngày 27/9/2019 của Bộ Chính trị về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư: “Tận dụng có hiệu quả các cơ hội do cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đem lại để thúc đẩy quá trình đổi mới mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế gắn với thực hiện các đột phá chiến lược và hiện đại hoá đất nước; phát triển mạnh mẽ kinh tế số; phát triển nhanh và bền vững dựa trên khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và nhân lực chất lượng cao; nâng cao chất lượng cuộc sống, phúc lợi của người dân; bảo đảm vững chắc quốc phòng, an ninh, bảo vệ môi trường sinh thái”.

Nhằm đẩy mạnh quản lý tài liệu điện tử, Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước đã xây dựng, trình các cấp có thẩm quyền phê duyệt đề án Lưu trữ tài liệu điện tử của các cơ quan nhà nước (Quyết định số 458/QĐ-TTg ngày 03/4/2020 của Thủ tướng Chính phủ) và tổ chức triển khai thực hiện tại Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước với kết quả đạt được là đã thiết lập hạ tầng kỹ thuật Kho Lưu trữ số Nhà nước để sẵn sàng bảo đảm an toàn tài liệu lưu trữ số quốc gia và Nền tảng Lưu trữ số quốc gia để thực hiện hoạt động nghiệp vụ lưu trữ số của các trung tâm lưu trữ quốc gia, số hóa khoảng 10 triệu trang tài liệu giấy có tần suất sử dụng cao tại các trung tâm lưu trữ quốc gia để đưa vào Nền tảng Lưu trữ số quốc gia, tạo thuận lợi trong sử dụng, phát huy giá trị tài liệu và xây dựng phần mềm Kho Lưu trữ tri thức để phục vụ phát huy giá trị tài liệu có áp dụng AI trong phân tích, tổng hợp dữ liệu tài liệu lưu trữ, sẵn sàng để cung cấp thông tin từ tài liệu lưu trữ số và cơ sở dữ liệu tài liệu lưu trữ; đồng thời, triển khai các biện pháp dự phòng nhằm phòng ngừa trường hợp tài liệu lưu trữ gốc bị mất hoặc không thể sử dụng được do tài liệu lưu trữ thường gắn liền với các vật mang tin và công nghệ nên có nhiều rủi ro tiềm ẩn từ môi trường, các thảm họa tự nhiên, tác động của con người, hoặc từ sự lạc hậu của công nghệ.

Thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW, ngày 25/10/2017 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, Bộ Nội vụ ban hành Quyết định số 124/QĐ-BNV ngày 01/3/2025 quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước với bộ máy tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, đáp ứng yêu cầu phát triển của Lưu trữ Nhà nước Việt Nam trong giai đoạn mới, theo đó Cục có 05 tổ chức hành chính và 05 đơn vị sự nghiệp công lập.

Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước tham mưu, trình các cấp có thẩm quyền ban hành các chính sách pháp luật về lưu trữ số nhằm triển khai quản lý tài liệu lưu trữ điện tử, lưu trữ số và cơ sở dữ liệu tài liệu lưu trữ, thực hiện kết nối, chia sẻ, tổng hợp thông tin dữ liệu tài liệu lưu trữ, góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế, xã hội và cải thiện chất lượng cuộc sống của người dân, do vậy, Luật Lưu trữ và các văn bản quy định chi tiết Luật Lưu trữ được hoàn thiện theo đúng chỉ đạo của Nghị quyết số 57-NQ/TW, ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia và Nghị quyết số 66-NQ/TW, ngày 30/4/2025 của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới nhằm thúc đẩy quản lý tài liệu, phát huy giá trị tài liệu lưu trữ, xây dựng, kết nối cơ sở dữ liệu tài liệu lưu trữ để bảo đảm quyền thông tin trong tài liệu lưu trữ của công dân.

Để bảo đảm công tác quản lý an toàn tài liệu lưu trữ trong quá trình thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW, Nghị quyết số 57-NQ/TW, Kết luận số 127-KL/TW ngày 28/02/2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về triển khai nghiên cứu, đề xuất tiếp tục sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, Kết luận số 137-KL/TW, ngày 28/3/2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về Đề án sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp và xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương 02 cấp, Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước đã tham mưu trình các cấp có thẩm quyền ban hành các văn bản hướng dẫn thực hiện một số biện pháp cấp bách nhằm tăng cường quản lý tài liệu lưu trữ trong quá trình sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, hỗ trợ, hướng dẫn cho các bộ, ngành, các  tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương nhằm đảm bảo mục tiêu quan trọng nhất: bảo quản an toàn tài liệu lưu trữ, số hóa tài liệu lưu trữ trong quá trình thực hiện tinh gọn bộ máy cơ quan nhà nước và tổ chức chính quyền địa phương hai cấp.

Đến nay, Lưu trữ lịch sử trung ương và các tỉnh đã triển khai công nghệ hiện đại nhằm tối ưu hóa quy trình tra cứu và sử dụng tài liệu lưu trữ. Người dùng đã có thể dễ dàng tìm kiếm, đăng ký khai thác trực tuyến, thực hiện thanh toán chi phí qua mạng và nhận tài liệu (dưới dạng số hóa qua email hoặc bản giấy qua bưu điện). Ngoài ra, các hoạt động như triển lãm ảo, sách điện tử và nhiều hình thức khác cũng được áp dụng, giúp nâng cao chất lượng công bố và phát huy tối đa giá trị của tài liệu. Hơn thế nữa, để tối ưu hóa và nâng cao hiệu quả phát huy giá trị tài liệu lưu trữ, Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước đã thiết lập Kho Lưu trữ tri thức nhằm quản lý, khai thác tài liệu lưu trữ, liên kết các thông tin, dữ liệu thông qua các công cụ tích hợp, phân tích, xử lý và khai phá dữ liệu tri thức có cấu trúc trong các lưu trữ lịch sử nhà nước ở trung ương.

Các hoạt động triển lãm, xuất bản phẩm lưu trữ trong nước tiếp tục được  triển khai thường xuyên tại các lưu trữ lịch sử, như: Triển lãm “Bảo vật quốc gia - Phác thảo mẫu Quốc huy Việt Nam”; Triển lãm “Kỷ vật thời thanh xuân” về những ký ức của cán bộ tập kết đi B; Triển lãm “Hội nghị Paris: Cuộc đàm phán lịch sử”; triển lãm “Hoàng Sa, Trường Sa - Biển đảo thiêng liêng”; triển lãm “Vì hạnh phúc của mỗi con người”… Ngoài ra Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước còn phối hợp thực hiện triển lãm, xuất bản phẩm lưu trữ, xây dựng cơ sở dữ liệu chung về tài liệu lưu trữ với các cơ quan lưu trữ các nước, như: triển lãm ấn phẩm “Quan hệ đặc biệt Việt Nam - Lào”, xuất bản phẩm song ngữ Việt- Nga “Việt Nam - Liên Xô giai đoạn đấu tranh vì hòa bình của Việt Nam. Hội nghị Paris” và “Liên Xô và Việt Nam trong những năm Chiến tranh Đông Dương lần thứ 2, 1959 - 1975”; xây dựng Cổng thông tin điện tử giới thiệu về khối tài liệu lưu trữ tiếng Pháp bảo quản tại các cơ quan lưu trữ Việt Nam và Pháp.

Lưu trữ Nhà nước Việt Nam luôn kiên định thực hiện sứ mệnh chính trị cốt lõi “bảo quản an toàn và phát huy giá trị tài liệu lưu trữ của đất nước và dân tộc Việt Nam” trong suốt lịch sử phát triển. Do vậy, để tiếp tục thực hiện sứ mệnh lịch sử đầy tự hào này, Lưu trữ Nhà nước Việt Nam tiếp tục chủ động thực hiện thắng lợi các mục tiêu, nhiệm vụ Đảng và Nhà nước giao, tập trung vào các nội dung cơ bản sau:

Thứ nhất, nghiên cứu đổi mới mô hình quản lý tài liệu lưu trữ và cơ sở dữ liệu tài liệu lưu trữ của các cơ quan nhà nước theo hướng tập trung, thống nhất nhằm tối đa hóa kết quả phân tích thông tin tổng hợp từ tài liệu lưu trữ phục vụ hoạt động quản lý điều hành của lãnh đạo Đảng, Chính phủ, chính quyền địa phương và nhu cầu sử dụng thông tin của công dân, góp phần xây dựng nền hành chính công khai, minh bạch của Chính phủ số, kinh tế số, xã hội số, công dân số.

Thứ hai, tập trung nguồn lực xây dựng và vận hành hiệu quả Nền tảng Lưu trữ số quốc gia dùng chung trong toàn quốc để thu thập, kết nối, tích hợp, chia sẻ dữ liệu tài liệu lưu trữ giữa các cơ quan nhà nước và các cơ quan Lưu trữ và Cơ sở dữ liệu tài liệu lưu trữ Phông lưu trữ Nhà nước Việt Nam, ứng dụng các công nghệ tiên tiến (AI, Big Data, Blockchain) vào quản lý, phân tích, khai thác giá trị thông tin từ tài liệu lưu trữ và cơ sở dữ liệu tài liệu lưu trữ.

Thứ ba, đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ và chuyển đổi số công tác văn thư, lưu trữ; bảo đảm sự liên tục, hiệu quả, chuẩn hóa nghiệp vụ văn thư, lưu trữ trong các cơ quan nhà nước và bảo quản an toàn, phát huy giá trị tài liệu lưu trữ tại lưu trữ lịch sử.

Thứ tư, nghiên cứu ứng dụng công nghệ để tự động hóa, tối ưu hóa quy trình xử lý nghiệp vụ văn thư, lưu trữ, đảm bảo xử lý hiệu quả tài liệu tích đống, tồn đọng.

Thứ năm, triển khai nhiệm vụ lưu trữ dự phòng đảm bảo an toàn tuyệt đối tài liệu lưu trữ quốc gia.

Niềm vinh dự, tự hào về truyền thống và thành tựu 80 năm của Bộ Nội vụ luôn hiện diện trên mỗi bước đường xây dựng và phát triển của Lưu trữ Nhà nước Việt Nam, thúc đẩy Lưu trữ Nhà nước Việt Nam không ngừng nỗ lực khẳng định vai trò, vị thế trong công cuộc xây dựng, bảo vệ và phát triển đất nước.

Bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên đổi mới sáng tạo và khát vọng vươn mình của dân tộc, Lưu trữ Nhà nước Việt Nam quyết tâm đổi mới mạnh mẽ, phát triển bền vững, đóng góp ngày càng thiết thực, hiệu quả vào sự nghiệp hiện đại hóa nền hành chính, gìn giữ ký ức dân tộc, truyền cảm hứng phát triển cho các thế hệ tương lai và mong muốn tiếp tục nhận được sự quan tâm, chỉ đạo sát sao của Đảng, Nhà nước và trực tiếp là Bộ Nội vụ, sự hợp tác của các cấp, các ngành và toàn xã hội để có thể hoàn thành tốt nhiệm vụ chính trị, tiếp tục đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới trong lưu trữ, bước vào kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam./.

-----------------------------------------------------------

Tài liệu tham khảo:

1. Thông đạt số 1-C/VP ngày 03/01/1946 do Chủ tịch Hồ Chí Minh ký gửi các ông Bộ trưởng của Chính phủ Lâm thời nghiêm cấm những hành động hủy bỏ, bán các công văn và hồ sơ cũ.

2. Ngô Thiếu Hiệu - Nguyên Giám đốc Trung tâm Lưu trữ quốc gia, https://archives.org.vn/gioi-thieu-tai-lieu-nghiep-vu/xay-dung-kho-luu-tru-kien-co-trong-hang-nui.htm.

3. Nghị quyết số 52-NQ/TW, ngày 27/9/2019 của Bộ Chính trị về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

4. Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị, đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.

5. Tổng Bí thư Tô Lâm: Sắp xếp, tinh gọn bộ máy để đạt mục tiêu tăng trưởng kinh tế và nâng cao đời sống Nhân dân; https://tcnnld.vn/news/detail/67687/Tong-Bi-thu-To-Lam-Sap-xep-tinh-gon-bo-may-de-dat-muc-tieu-tang-truong-kinh-te-va-nang-cao-doi-song-Nhan-dan.html

6. Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Đảng bộ Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước nhiệm kỳ 2020 - 2025 trình Đại hội Đảng bộ Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước nhiệm kỳ 2025 - 2030.

Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước, Bộ Nội vụ