Cuộc điều tra thí điểm đơn vị sự nghiệp công lập năm 2025: Dữ liệu cho cải cách chính sách tiền lương

Cuộc điều tra thí điểm đơn vị sự nghiệp công lập năm 2025 không chỉ phục vụ yêu cầu thống kê hành chính, mà còn là một cấu phần thiết yếu của chương trình cải cách chính sách tiền lương.

Về bản chất, cải cách tiền lương là một trong ba trụ cột lớn của cải cách chính sách công ở Việt Nam cùng với cải cách tổ chức bộ máy và cải cách tài chính công. Tuy nhiên, trong nhiều năm qua, việc cải cách tiền lương luôn gặp phải rào cản từ thực trạng phức tạp của khu vực sự nghiệp công lập: số lượng lớn, cấu trúc đa tầng, cơ chế tài chính chưa thống nhất, và đặc biệt là thiếu thông tin chính xác về quy mô, nguồn thu/chi, cũng như hiệu quả hoạt động. Chính vì vậy, Cuộc điều tra thí điểm đơn vị sự nghiệp công lập năm 2025 ra đời trong bối cảnh rất cấp thiết, với mục tiêu không chỉ để “đếm người” mà để “đo năng suất”, xác định đúng phạm vi và đối tượng được ngân sách đảm bảo đối với khu vực này.

Theo kế hoạch của Bộ Nội vụ, cuộc điều tra nhằm thu thập, tổng hợp và phân tích dữ liệu về cơ cấu tổ chức, biên chế, vị trí việc làm, nguồn thu – chi tài chính, mức độ tự chủ, và hiệu quả cung ứng dịch vụ công của từng đơn vị sự nghiệp. Dữ liệu này sẽ là căn cứ trực tiếp cho việc phân loại các đơn vị theo mức độ tự chủ tài chính (tự chủ toàn phần, tự chủ một phần, hoặc phụ thuộc hoàn toàn vào ngân sách nhà nước). Việc phân loại này có ý nghĩa nền tảng, bởi nó là cơ sở để xác định nhóm đối tượng hưởng lương từ ngân sách và nhóm hưởng lương theo cơ chế thị trường, qua đó làm rõ ranh giới tài chính giữa khu vực công và khu vực dịch vụ công mang tính kinh tế.

Một trong những yêu cầu cốt lõi của Nghị quyết số 27-NQ/TW về cải cách chính sách tiền lương là “thực hiện trả lương theo vị trí việc làm, chức danh và chức vụ lãnh đạo, thay cho cơ chế trả lương theo ngạch, bậc, thâm niên như hiện nay”. Tuy nhiên, để có thể trả lương theo vị trí việc làm, Nhà nước cần nắm được hệ thống dữ liệu thống nhất về vị trí việc làm, khối lượng công việc và năng suất lao động của từng đơn vị sự nghiệp. Cuộc điều tra thí điểm năm 2025 vì thế đóng vai trò “bản đồ hiện trạng” giúp Chính phủ nhận diện chính xác quy mô, tính chất, mức độ tự chủ và hiệu quả hoạt động của từng nhóm đơn vị. Từ dữ liệu đó, Nhà nước có thể thiết kế cơ chế tiền lương phù hợp, bảo đảm nguyên tắc công bằng, minh bạch và khuyến khích hiệu quả, đồng thời giảm gánh nặng ngân sách cho những nhóm đơn vị có khả năng tự chủ tài chính cao.

Ở góc độ thể chế, điều tra thí điểm này giúp hiện thực hóa hai định hướng lớn của Đảng về đổi mới khu vực sự nghiệp công: (1) Tái cấu trúc hệ thống cung ứng dịch vụ công theo hướng Nhà nước chỉ tập trung vào lĩnh vực thiết yếu, còn lại từng bước xã hội hóa; (2) Chuyển từ cơ chế “bao cấp đầu vào” sang “đặt hàng đầu ra”, nghĩa là Nhà nước trả tiền cho sản phẩm, dịch vụ công được cung ứng theo chất lượng, chứ không chi trả theo biên chế hay đầu người. Khi cơ chế đặt hàng dịch vụ công được vận hành, quỹ tiền lương của viên chức cũng phải được tính toán theo năng lực cung ứng, và khi đó, dữ liệu điều tra về chi phí nhân công, cơ cấu lao động và tỷ trọng chi lương trong tổng chi sự nghiệp sẽ trở thành căn cứ không thể thiếu cho việc xây dựng định mức kinh tế - kỹ thuật của từng loại dịch vụ công.

Liên hệ trực tiếp với cải cách tiền lương, có thể thấy Cuộc điều tra thí điểm năm 2025 đóng ba vai trò cơ bản. Thứ nhất, giúp xác định chính xác số lượng người hưởng lương từ ngân sách nhà nước, qua đó kiểm soát quy mô quỹ lương và bảo đảm tính khả thi của chính sách cải cách. Thứ hai, cung cấp dữ liệu thực chứng để thiết kế bảng lương mới cho khu vực sự nghiệp công lập, phù hợp với đặc thù từng lĩnh vực (giáo dục, y tế, văn hóa, khoa học, thông tin truyền thông…). Thứ ba, là công cụ đo lường năng suất lao động và hiệu quả hoạt động, tạo tiền đề cho việc trả lương gắn với hiệu quả công việc - một yêu cầu cốt lõi của mô hình quản trị công hiện đại.

Ở tầm rộng hơn, điều tra thí điểm còn tạo điều kiện để Chính phủ thực hiện đồng bộ ba cải cách song hành: cải cách tiền lương - tinh giản biên chế - chuyển đổi số quản trị công. Tinh giản biên chế chỉ thực sự hiệu quả khi có dữ liệu rõ ràng về vị trí việc làm và hiệu suất lao động; còn chuyển đổi số trong quản lý nhân sự công chỉ có thể tiến hành khi toàn bộ dữ liệu được chuẩn hóa và tích hợp trên nền tảng số thống nhất. Cuộc điều tra năm 2025, với cách tiếp cận “điều tra điện tử, thu thập dữ liệu tập trung”, chính là bước đầu tiên hướng tới việc xây dựng Cơ sở dữ liệu quốc gia về cán bộ, công chức, viên chức và đơn vị sự nghiệp công lập - công cụ trọng yếu trong tiến trình xây dựng Chính phủ số và Nhà nước số. Khi dữ liệu nhân sự công được chuẩn hóa, việc chi trả lương, phụ cấp, bảo hiểm hay các khoản phúc lợi có thể được thực hiện hoàn toàn qua hệ thống tài chính công điện tử, đảm bảo minh bạch, kiểm soát được nguồn chi, đồng thời hạn chế tối đa sai lệch, trùng lặp hay thất thoát quỹ lương.

Từ góc nhìn tài chính công, cuộc điều tra còn giúp xác định rõ tỷ trọng chi lương trong tổng chi ngân sách cho từng lĩnh vực sự nghiệp, làm cơ sở tính toán lại cơ cấu chi thường xuyên và chi đầu tư. Trong nhiều năm, chi lương và các khoản có tính chất lương chiếm tới trên 60% chi thường xuyên ngân sách, khiến nguồn lực dành cho đầu tư phát triển bị thu hẹp. Việc phân loại lại các đơn vị sự nghiệp theo mức độ tự chủ sẽ cho phép Nhà nước từng bước chuyển chi lương từ ngân sách sang cơ chế tự chủ, tiết kiệm ngân sách và tạo dư địa tài chính để thực hiện chính sách tiền lương mới với mức cải thiện thực chất hơn cho người làm việc trong khu vực công.

Một điểm đáng chú ý khác là, thông qua cuộc điều tra, Bộ Nội vụ và các bộ, ngành, địa phương có thể nhận diện được những “điểm nghẽn” trong cơ chế quản lý nhân sự và tiền lương hiện hành. Chẳng hạn, nhiều đơn vị sự nghiệp đang hoạt động theo mô hình bán tự chủ, vừa nhận ngân sách, vừa thu dịch vụ, nhưng chưa có cơ chế kiểm soát hiệu quả chi tiêu và phân bổ thu nhập hợp lý. Dữ liệu điều tra sẽ giúp đánh giá lại việc áp dụng các Nghị định về cơ chế tự chủ tài chính (như Nghị định 60/2021/NĐ-CP), đồng thời đề xuất sửa đổi các văn bản quy phạm pháp luật để thống nhất giữa quản lý tài chính, quản lý biên chế và quản lý tiền lương.

Nhìn tổng thể, Cuộc điều tra thí điểm đơn vị sự nghiệp công lập năm 2025 có thể được xem là hệ thống cảm biến chính sách của cải cách tiền lương. Nó không chỉ đo lường hiện trạng mà còn “truyền dữ liệu” cho toàn bộ hệ thống ra quyết định - từ hoạch định chính sách, xây dựng bảng lương, đến phân bổ ngân sách và kiểm soát chi tiêu. Khi dữ liệu được chuẩn hóa, Chính phủ có thể vận hành mô hình trả lương linh hoạt, gắn với hiệu quả công vụ, đồng thời bảo đảm nguyên tắc “tiền lương là thu nhập chính bảo đảm đời sống cho người lao động công”.

Có thể khẳng định rằng, việc Bộ Nội vụ chủ trì thực hiện điều tra thí điểm năm 2025 là bước đi mang tính chuẩn bị dài hạn, hướng tới xây dựng một nền công vụ tinh gọn, chuyên nghiệp và hiệu quả, nơi mà tiền lương không còn là gánh nặng ngân sách mà trở thành công cụ quản trị nhân sự hiện đại. Khi dữ liệu điều tra được khai thác đồng bộ với các cơ sở dữ liệu quốc gia khác (về dân cư, tài chính, giáo dục, y tế…), Việt Nam sẽ có đủ điều kiện để triển khai mô hình “nhà nước dựa trên dữ liệu” (data-driven state), trong đó mọi quyết định phân bổ nguồn lực - đặc biệt là nguồn lực tiền lương đều dựa trên bằng chứng thực chứng.

Cuộc điều tra thí điểm đơn vị sự nghiệp công lập năm 2025 vì thế không chỉ phục vụ yêu cầu thống kê hành chính, mà còn là một cấu phần thiết yếu của chương trình cải cách chính sách tiền lương, đồng thời góp phần quan trọng vào mục tiêu tái cấu trúc khu vực sự nghiệp công, tinh giản biên chế và xây dựng Nhà nước số. Kết quả của cuộc điều tra sẽ giúp Nhà nước hoạch định lại cơ chế trả lương, đảm bảo công bằng giữa khu vực hành chính và sự nghiệp, giữa người hưởng lương từ ngân sách và người hưởng lương từ nguồn thu dịch vụ, qua đó tạo động lực để người lao động công hiến, đổi mới, nâng cao chất lượng phục vụ nhân dân.

Từ góc nhìn học thuật và thực tiễn, có thể nói, Cuộc điều tra thí điểm đơn vị sự nghiệp công lập năm 2025 chính là bước khởi đầu của cải cách tiền lương dựa trên dữ liệu, giúp chuyển đổi cách thức điều hành từ “kinh nghiệm” sang “chứng cứ”, từ “quản lý nhân sự” sang “quản trị hiệu suất”, và từ “hành chính hóa” sang “hiện đại hóa”. Trong tiến trình đó, Bộ Nội vụ không chỉ là cơ quan chủ trì điều tra, mà còn đóng vai trò trung tâm trong việc thiết kế, kết nối và vận hành toàn bộ hệ sinh thái dữ liệu nhân sự công - nền tảng cho việc triển khai thành công chính sách tiền lương mới trong giai đoạn 2025-2030./.

-----------------------------

Tài liệu tham khảo:

1. Ban Chấp hành Trung ương Đảng (2018), Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 21/5/2018 về Cải cách chính sách tiền lương đối với cán bộ, công chức, viên chức, lực lượng vũ trang và người lao động trong doanh nghiệp.

2. Ban Chấp hành Trung ương Đảng (2017), Nghị quyết số 19-NQ/TW, ngày 25/10/2017 về Tiếp tục đổi mới hệ thống tổ chức và quản lý, nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của các đơn vị sự nghiệp công lập.

3. Chính phủ (2021), Nghị định số 60/2021/NĐ-CP ngày 21/6/2021 quy định Cơ chế tự chủ tài chính của đơn vị sự nghiệp công lập.

4. Chính phủ (2023), Nghị định số 24/2023/NĐ-CP ngày 14/5/2023 quy định Về tiền lương và chế độ phụ cấp đối với cán bộ, công chức, viên chức theo vị trí việc làm, chức danh và chức vụ lãnh đạo, quản lý.

5. Bộ Nội vụ (2024), Kế hoạch số 3328/KH-BNV ngày 12/12/2024 về Tổ chức Điều tra thí điểm đơn vị sự nghiệp công lập năm 2025.

6. Bộ Tài chính (2022), Thông tư số 56/2022/TT-BTC hướng dẫn cơ chế tài chính trong việc thực hiện tự chủ của đơn vị sự nghiệp công lập.

7. Bộ Nội vụ (2023), Báo cáo tổng kết 5 năm thực hiện Nghị quyết số 19-NQ/TW về đổi mới hệ thống đơn vị sự nghiệp công lập, Hà Nội.

8. Quốc hội (2023), Nghị quyết số 104/2023/QH15 về Dự toán ngân sách nhà nước năm 2024, trong đó dành nguồn lực thực hiện cải cách chính sách tiền lương.

9. Chính phủ (2022), Quyết định số 942/QĐ-TTg ngày 15/6/2021 phê duyệt Chiến lược phát triển Chính phủ điện tử hướng tới Chính phủ số giai đoạn 2021–2025, định hướng đến 2030.

10. Viện Khoa học tổ chức nhà nước (2023), Báo cáo chuyên đề về hoàn thiện cơ sở dữ liệu quốc gia về cán bộ, công chức, viên chức và cơ sở dữ liệu đơn vị sự nghiệp công lập, Hà Nội.

Lưu Nga