Điều tra thí điểm đơn vị sự nghiệp công lập năm 2025 - Thu thập dữ liệu bước đầu hướng tới tái cấu trúc cung ứng dịch vụ công

Bộ Nội vụ tổ chức Hội nghị Tập huấn điều tra thí điểm đơn vị sự nghiệp công lập năm 2025 tại tỉnh Gia Lai, tháng 6/2025.

Trong bối cảnh đó, Bộ Nội vụ triển khai Cuộc điều tra thí điểm đơn vị sự nghiệp công lập năm 2025 để chuẩn bị cho Cuộc điều tra đơn vị sự nghiệp công lập trên phạm vi cả nước trong năm 2026, đây là bước đi mang tính nền tảng nhằm chuẩn hóa dữ liệu, hướng tới tái cấu trúc cung ứng dịch vụ công và tạo căn cứ thực tiễn cho cải cách tiền lương, tinh giản biên chế, cũng như tiến trình xây dựng Chính phủ số. Cuộc điều tra diễn ra trong giai đoạn nền kinh tế - xã hội Việt Nam đang đẩy mạnh chuyển đổi mô hình quản trị công theo hướng dữ liệu hóa, số hoá gắn kết giữa hiệu quả cung ứng dịch vụ công và năng lực quản trị của bộ máy nhà nước.

Tính đến cuối năm 2024, cả nước có hơn 58.000 đơn vị sự nghiệp công lập, trong đó khoảng 65% thuộc lĩnh vực giáo dục - đào tạo, 15% thuộc lĩnh vực y tế, phần còn lại là các lĩnh vực văn hóa, thể thao, khoa học, môi trường và xã hội. Mặc dù số lượng đã giảm so với giai đoạn 2015-2017, nhưng khu vực này vẫn chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi ngân sách và tổng biên chế của khu vực công. Nhiều đơn vị chưa đạt mức độ tự chủ tài chính mong muốn, trong khi chất lượng dịch vụ chưa tương xứng với nguồn lực đầu tư. Các báo cáo hiện hành chủ yếu mang tính hành chính, thiếu các chỉ số đánh giá hiệu quả đầu ra, năng suất lao động hoặc mức độ đáp ứng nhu cầu của người dân. Sự thiếu đồng bộ dữ liệu giữa các bộ, ngành và địa phương đang là rào cản lớn đối với việc hoạch định chính sách vĩ mô và sắp xếp lại hệ thống đơn vị sự nghiệp công lập.

Cuộc điều tra thí điểm năm 2025 được thiết kế với mục tiêu thu thập, chuẩn hóa và xác thực thông tin thống nhất về tổ chức, biên chế, tài chính và hoạt động của các đơn vị sự nghiệp công lập; xây dựng cơ sở dữ liệu dùng chung phục vụ quản lý, hoạch định và đánh giá chính sách; đồng thời thử nghiệm bộ chỉ tiêu thống kê và công cụ số hóa để chuẩn bị cho tổng điều tra toàn quốc vào các năm sau. Về bản chất, đây không chỉ là hoạt động kỹ thuật thống kê mà còn là sự chuyển biến trong phương thức quản trị nhà nước - từ quản lý hành chính truyền thống sang quản lý dựa trên dữ liệu số hóa, minh bạch và liên thông.

Dữ liệu thu thập được từ cuộc điều tra sẽ giúp đánh giá chính xác mức độ tự chủ tài chính, hiệu quả sử dụng ngân sách, năng lực cung ứng dịch vụ công, cũng như cơ cấu biên chế, quỹ lương và kết quả thực hiện nhiệm vụ của từng đơn vị. Đây là nguồn thông tin nền tảng để các cơ quan có thẩm quyền xem xét sắp xếp, hợp nhất hoặc chuyển đổi mô hình hoạt động theo hướng tinh gọn, hiệu quả và phù hợp với cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Đồng thời, dữ liệu điều tra cũng là cơ sở khoa học để triển khai cải cách chính sách tiền lương theo Nghị quyết số 27-NQ/TW, hướng tới trả lương theo vị trí việc làm và năng suất lao động.

Từ góc nhìn rộng hơn, kết quả của Cuộc điều tra này giúp các nhà hoạch định chính sách có cái nhìn tổng thể, đa chiều, qua đó hướng tới mục tiêu tái cấu trúc cung ứng dịch vụ công - một trong những trụ cột của cải cách khu vực công. Trước đây, Nhà nước đóng vai trò chủ yếu trong cung ứng trực tiếp các dịch vụ công, từ giáo dục, y tế đến văn hóa, thể thao, môi trường… Mô hình này đã phát huy vai trò trong giai đoạn bao cấp, nhưng ngày càng bộc lộ hạn chế khi nền kinh tế chuyển sang cơ chế thị trường và nhu cầu xã hội trở nên đa dạng. Việc chuyển đổi sang mô hình “Nhà nước kiến tạo, điều tiết” thay vì “Nhà nước bao cấp, cung ứng” đòi hỏi phải có bức tranh toàn diện về năng lực, chi phí và hiệu quả của từng đơn vị sự nghiệp. Cuộc điều tra năm 2025 sẽ cung cấp cơ sở dữ liệu định lượng để phân loại rõ các nhóm dịch vụ công: những lĩnh vực cần Nhà nước bảo đảm, những lĩnh vực có thể xã hội hóa, và những lĩnh vực cần áp dụng cơ chế đặt hàng, đấu thầu hoặc hợp đồng kết quả đầu ra. Khi đó, việc cung ứng dịch vụ công sẽ được điều hành theo nguyên tắc “lấy kết quả làm thước đo”, gắn chi ngân sách với sản phẩm và chất lượng phục vụ thay vì chỉ dựa vào biên chế và chi phí đầu vào. Đây là bước đi tất yếu để hình thành cơ chế quản trị công hiện đại, hướng tới kết quả và hiệu quả; đồng thời tạo động lực cho các đơn vị sự nghiệp công đổi mới mô hình tổ chức, nâng cao năng suất và cải thiện chất lượng phục vụ người dân. 

Một điểm nổi bật khác của Cuộc điều tra năm 2025 là việc áp dụng công nghệ số trong toàn bộ quy trình thu thập, quản lý và phân tích dữ liệu. Hệ thống điều tra điện tử sẽ được kết nối với Cơ sở dữ liệu quốc gia về cán bộ, công chức, viên chức và tổ chức hành chính nhà nước, tạo thành mạng lưới dữ liệu thống nhất. Việc số hóa này không chỉ giúp giảm chi phí và thời gian, mà còn bảo đảm tính chính xác, cập nhật và khả năng phân tích, khai thác sâu phục vụ ra quyết định. Khi được hoàn thiện, cơ sở dữ liệu về đơn vị sự nghiệp công lập sẽ trở thành một thành phần của hạ tầng dữ liệu quốc gia - yếu tố cốt lõi của Chính phủ số, nơi mọi quyết định quản lý đều dựa trên dữ liệu thời gian thực.

Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu đó, Cuộc điều tra cũng phải đối mặt với nhiều thách thức. Trước tiên, là sự đa dạng của các đơn vị sự nghiệp công lập, với đặc thù chuyên môn, mô hình tài chính và chỉ số hiệu quả khác nhau, đòi hỏi thiết kế bộ công cụ điều tra linh hoạt và thích ứng. Thứ hai, là năng lực công nghệ và nhận thức của đội ngũ thực hiện điều tra ở cơ sở, bởi quá trình thu thập và xử lý dữ liệu lớn cần kỹ năng và tư duy mới. Thứ ba, là vấn đề minh bạch và chính xác của thông tin: một số đơn vị có thể e ngại trong việc công khai dữ liệu tài chính, nhân lực hoặc kết quả hoạt động. Ngoài ra, sự thiếu đồng bộ và liên thông dữ liệu giữa các bộ, ngành, địa phương cũng có thể ảnh hưởng đến chất lượng kết quả điều tra.

Qua Cuộc điều tra thí điểm năm 2025, Bộ Nội vụ sẽ có cái nhìn toàn diện hơn để chuẩn bị cho Cuộc tổng điều tra năm 2026. Từ những thách thức được nhận diện trong Cuộc điều tra thí điểm năm 2025 cho thấy, để khắc phục, cần có khung pháp lý chặt chẽ quy định rõ trách nhiệm, quyền hạn và nghĩa vụ của các cơ quan tham gia, đồng thời bảo đảm tính bảo mật của dữ liệu. Bộ Nội vụ cần phối hợp với các bộ, ngành liên quan xây dựng cơ chế chia sẻ, kết nối dữ liệu thống nhất. Bên cạnh đó, việc đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ điều tra viên, cán bộ thống kê và quản trị dữ liệu là yêu cầu cấp thiết, nhằm bảo đảm độ tin cậy, tính chính xác và khả năng khai thác của kết quả điều tra.

Ở tầm chiến lược, kết quả của cuộc điều tra thí điểm không chỉ phục vụ sắp xếp bộ máy và quản lý biên chế, mà còn là căn cứ quan trọng để hoạch định chính sách tài chính công, cơ chế đặt hàng dịch vụ công và đánh giá hiệu quả đầu tư xã hội. Khi dữ liệu được công khai ở mức tổng hợp, người dân, tổ chức xã hội và các nhà nghiên cứu có thể tham gia giám sát, phản biện và đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng dịch vụ công. Sự minh bạch này góp phần củng cố niềm tin xã hội, đồng thời thúc đẩy quá trình chuyển đổi từ “quản lý” sang “phục vụ”, đúng tinh thần Nhà nước kiến tạo, liêm chính và số hóa.

Nhìn tổng thể, Cuộc điều tra thí điểm đơn vị sự nghiệp công lập năm 2025 là bước đi mang tính nền tảng trong tiến trình hiện đại hóa quản lý khu vực công. Khi dữ liệu trở thành hạ tầng của quản lý nhà nước, việc điều hành, ra quyết định và đánh giá hiệu quả hoạt động sự nghiệp công sẽ dựa trên các chỉ số định lượng, minh bạch và so sánh được. Từ đó, việc tái cấu trúc cung ứng dịch vụ công sẽ có cơ sở khoa học, hướng tới mô hình hoạt động tinh gọn, tự chủ và hiệu quả, góp phần thực hiện thành công cải cách tiền lương, tinh giản biên chế và chuyển đổi số quốc gia.

Cuộc điều tra này cần được nhìn nhận không chỉ như một nhiệm vụ kỹ thuật của Bộ Nội vụ, mà là một đột phá thể chế trong quản lý khu vực công. Khi kết quả điều tra được khai thác hiệu quả sẽ tạo nền tảng cho việc hình thành bản đồ số hóa mạng lưới sự nghiệp công, kết nối với các cơ sở dữ liệu quốc gia, góp phần xây dựng Chính phủ số, hướng tới nền hành chính phục vụ người dân và phát triển bền vững. Đó chính là ý nghĩa sâu xa và lâu dài của Cuộc điều tra thí điểm đơn vị sự nghiệp công lập năm 2025 - một bước khởi đầu quan trọng cho hành trình tái cấu trúc cung ứng dịch vụ công, nâng cao năng lực quản trị quốc gia trong thời đại số./.

Nhật Vy