Bồi dưỡng năng lực giảng dạy của đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn ở các nhà trường quân đội hiện nay

Từ khóa: đào tạo, bồi dưỡng; giảng viên khoa học xã hội và nhân văn; năng lực giảng dạy; nhà trường quân đội.

Abstract: The teaching staff of Social Sciences and Humanities plays a pivotal role in political-ideological education and forging revolutionary moral qualities for cadets and students in military academies. In the current context, the requirement for fundamental and comprehensive innovation in education and training poses an urgent task of enhancing the teaching capacity of Social Sciences and Humanities lecturers. This article analyzes the current situation, clarifies the necessity, and proposes fundamental solutions to improve the teaching capacity of Social Sciences and Humanities lecturers in military academies today.

Keywords: training and development; the Social Sciences and Humanities lecturers; teaching competence; military academies.

Trong giai đoạn cách mạng hiện nay, nhiệm vụ xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại đặt ra yêu cầu ngày càng cao đối với công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ trong các nhà trường quân đội. Nghị quyết số 1657-NQ/QUTW ngày 20/12/2022 của Quân ủy Trung ương về lãnh đạo công tác giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ xây dựng Quân đội trong tình hình mới đã chỉ rõ: “Xây dựng đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục đủ về số lượng, đảm bảo về chất lượng, có cơ cấu hợp lý, đạt chuẩn theo quy định”⁽¹⁾. Trong đó, đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn giữ vai trò đặc biệt quan trọng, là lực lượng nòng cốt trong việc trang bị thế giới quan, phương pháp luận khoa học, hun đúc bản lĩnh chính trị vững vàng, phẩm chất đạo đức cách mạng trong sáng cho thế hệ cán bộ tương lai của Quân đội. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Muôn việc thành công hay thất bại đều do cán bộ tốt hay kém”⁽²⁾. Do vậy, bồi dưỡng năng lực giảng dạy của đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn ở các nhà trường quân đội hiện nay là vấn đề có ý nghĩa cấp thiết, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo, xây dựng Quân đội vững mạnh toàn diện.

Những năm qua, các cấp ủy, tổ chức đảng, cán bộ chủ trì trong các nhà trường quân đội đã thường xuyên quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo công tác xây dựng và bồi dưỡng đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn. Nhiều chủ trương, biện pháp thiết thực đã được triển khai như: mở các lớp bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm, tổ chức tập huấn phương pháp giảng dạy theo hướng tích cực, tăng cường hoạt động nghiên cứu khoa học, tạo điều kiện cho giảng viên học tập nâng cao trình độ... Do đó, đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn ở các nhà trường quân đội đã có sự phát triển khá toàn diện cả về số lượng và chất lượng. Đại đa số giảng viên có bản lĩnh chính trị vững vàng, phẩm chất đạo đức trong sáng, trình độ chuyên môn, lý luận khá vững vàng; có lòng say mê, trách nhiệm với nghề, tâm huyết với người học; nhiều đồng chí đã đổi mới phương pháp giảng dạy, áp dụng linh hoạt các phương pháp dạy học tích cực, tích hợp công nghệ thông tin vào giảng dạy, nâng cao chất lượng, hiệu quả giờ lên lớp; có năng lực nghiên cứu khoa học, nhiều công trình nghiên cứu có giá trị được công bố trên các tạp chí chuyên ngành uy tín.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, năng lực giảng dạy của một bộ phận giảng viên khoa học xã hội và nhân văn ở các nhà trường quân đội vẫn còn một số hạn chế, yếu kém cần khắc phục. Số ít giảng viên chưa thực sự đổi mới phương pháp giảng dạy, vẫn còn nặng về thuyết giảng một chiều, chưa phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học; kỹ năng sư phạm của một số giảng viên còn hạn chế, chưa thực sự lôi cuốn, hấp dẫn người học; khả năng ứng dụng công nghệ thông tin, phương tiện dạy học hiện đại vào giảng dạy chưa cao. Một số giảng viên chưa gắn kết chặt chẽ lý luận với thực tiễn, chưa khai thác hiệu quả các tình huống, ví dụ thực tế gần gũi với thực tiễn tổ chức và hoạt động của Quân đội để minh họa, làm rõ vấn đề lý luận. Năng lực nghiên cứu khoa học của một bộ phận giảng viên còn hạn chế; số lượng, chất lượng công trình nghiên cứu chưa đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ.

Trước yêu cầu ngày càng cao của công tác giáo dục và đào tạo cán bộ quân đội trong tình hình mới, việc bồi dưỡng năng lực giảng dạy của đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn ở các nhà trường quân đội là vấn đề cấp thiết, có ý nghĩa chiến lược. Để thực hiện hiệu quả công tác này, cần tập trung thực hiện tốt một số giải pháp cơ bản sau đây:

Một là, nâng cao nhận thức của các cấp ủy, tổ chức đảng, cán bộ chủ trì và đội ngũ giảng viên về vị trí, vai trò và tầm quan trọng của công tác bồi dưỡng năng lực giảng dạy của đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy: “Tư tưởng đúng thì hành động mới khỏi sai lạc và mới làm tròn nhiệm vụ cách mạng được”⁽³⁾. Nhận thức đúng đắn là tiền đề, cơ sở quan trọng để có hành động đúng đắn và đạt được mục tiêu, yêu cầu đề ra. Do vậy, trước hết cần tăng cường tuyên truyền, phố biến, giáo dục để nâng cao hơn nữa nhận thức của các cấp ủy, tổ chức đảng, cán bộ chủ trì và đội ngũ giảng viên về vị trí, vai trò, tầm quan trọng của công tác bồi dưỡng năng lực giảng dạy của đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn.

Đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục để các cấp ủy, tổ chức đảng, cán bộ chủ trì nhận thức sâu sắc vai trò đặc biệt quan trọng của đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn trong việc trang bị thế giới quan, phương pháp luận khoa học cho học viên; xây dựng bản lĩnh chính trị vững vàng, phẩm chất đạo đức cách mạng trong sáng cho thế hệ cán bộ tương lai của Quân đội. Từ đó, thấy rõ trách nhiệm của mình trong lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực hiện có hiệu quả công tác bồi dưỡng năng lực giảng dạy cho đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn; coi đây là nhiệm vụ trọng tâm, thường xuyên, lâu dài gắn với nhiệm vụ xây dựng đơn vị, nhà trường vững mạnh toàn diện “mẫu mực, tiêu biểu”.

Tổ chức học tập, quán triệt sâu rộng các nghị quyết, chỉ thị, quyết định của Đảng, Nhà nước, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng về đổi mới giáo dục và đào tạo, về xây dựng đội ngũ nhà giáo; các quy định về tiêu chuẩn, chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp của nhà giáo trong nhà trường quân đội. Giáo dục để đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn nhận thức đầy đủ vai trò, trách nhiệm của mình trong công tác giáo dục và đào tạo cán bộ quân đội; thấy được vinh dự, tự hào khi được đảm nhận nhiệm vụ hun đúc thế giới quan khoa học, bản lĩnh chính trị cho thế hệ cán bộ trẻ của Quân đội. Đồng thời, thấy rõ yêu cầu khách quan, cấp thiết phải không ngừng học tập, tu dưỡng, rèn luyện, tự bồi dưỡng nâng cao năng lực giảng dạy để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới.

Hai là, xây dựng và triển khai có hiệu quả chương trình, kế hoạch bồi dưỡng năng lực giảng dạy cho đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn.

Công tác bồi dưỡng năng lực giảng dạy cho giảng viên cần được thực hiện có hệ thống, bài bản, khoa học. Vì vậy, các nhà trường quân đội cần xây dựng chương trình, kế hoạch bồi dưỡng cụ thể, phù hợp với điều kiện, đặc điểm của từng đơn vị, từng bộ môn, từng đối tượng giảng viên.

Chương trình bồi dưỡng cần tập trung vào các nội dung cơ bản sau: bồi dưỡng về lý luận chính trị, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; về các quan điểm, chủ trương, chính sách quân sự, quốc phòng; nâng cao bản lĩnh chính trị vững vàng cho giảng viên. Bồi dưỡng kiến thức chuyên môn, cập nhật những tri thức mới, thành tựu mới của khoa học xã hội và nhân văn; bồi dưỡng khả năng nghiên cứu khoa học, tổng kết thực tiễn, vận dụng sáng tạo lý luận vào thực tiễn giảng dạy. Bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm, phương pháp giảng dạy theo hướng tích cực, lấy người học làm trung tâm; kỹ năng thiết kế bài giảng, kỹ năng sử dụng phương tiện dạy học hiện đại, ứng dụng công nghệ thông tin vào giảng dạy. Bồi dưỡng kỹ năng giao tiếp, kỹ năng tổ chức hoạt động nhóm, kỹ năng đánh giá, kiểm tra đánh giá kết quả học tập của người học. Bồi dưỡng phẩm chất đạo đức nghề nghiệp, văn hóa ứng xử, tác phong sư phạm cho giảng viên.

Hình thức bồi dưỡng cần đa dạng, linh hoạt như: tổ chức các lớp bồi dưỡng tập trung; mở các lớp tập huấn ngắn hạn; bồi dưỡng thường xuyên qua sinh hoạt chuyên môn, hội nghị, hội thảo khoa học; bồi dưỡng qua hoạt động nghiên cứu khoa học, biên soạn giáo trình, tài liệu giảng dạy; bồi dưỡng qua dự giờ, hội giảng, rút kinh nghiệm giảng dạy; bồi dưỡng qua hoạt động tự học, tự nghiên cứu của giảng viên... Cần kết hợp chặt chẽ giữa bồi dưỡng tập trung với bồi dưỡng thường xuyên; giữa bồi dưỡng của tổ chức với tự bồi dưỡng của mỗi giảng viên.

Ba là, đổi mới nội dung, phương pháp bồi dưỡng theo hướng thiết thực, hiệu quả, gắn lý luận với thực tiễn.

Nội dung bồi dưỡng phải xuất phát từ yêu cầu thực tiễn công tác giảng dạy, từ những khó khăn, vướng mắc của giảng viên trong quá trình giảng dạy. Cần tập trung vào những nội dung mà giảng viên còn hạn chế, yếu kém; những vấn đề mới nảy sinh trong thực tiễn giảng dạy. Nội dung bồi dưỡng phải được cập nhật thường xuyên, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục và đào tạo hiện nay.

Phương pháp bồi dưỡng cần chuyển từ thụ động sang chủ động, tích cực; từ thuyết giảng một chiều sang trao đổi, thảo luận hai chiều; từ truyền thụ kiến thức sang hướng dẫn phương pháp, rèn luyện kỹ năng. Cần tăng cường các hoạt động thực hành như: dự giờ, quan sát giờ giảng của giảng viên giỏi; tổ chức bình giảng, giảng dạy thử; phân tích, rút kinh nghiệm từ các giờ giảng mẫu; tổ chức hội thảo, trao đổi kinh nghiệm giảng dạy giữa các giảng viên. Khuyến khích giảng viên tham gia nghiên cứu khoa học, tổng kết thực tiễn giảng dạy, viết bài chia sẻ kinh nghiệm trên các tạp chí chuyên ngành.

Cần quan tâm bồi dưỡng khả năng ứng dụng công nghệ thông tin, sử dụng các nền tảng dạy học trực tuyến, các phần mềm hỗ trợ giảng dạy cho giảng viên. Đồng thời, bồi dưỡng phương pháp giảng dạy theo hướng tích cực, lấy người học làm trung tâm; phương pháp dạy học phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học như: dạy học theo tình huống, dạy học dựa trên vấn đề, dạy học theo dự án, dạy học nhóm...

Bốn là, xây dựng đội ngũ báo cáo viên, giảng viên nòng cốt có năng lực, uy tín để đảm nhận nhiệm vụ bồi dưỡng.

Chất lượng, hiệu quả bồi dưỡng phụ thuộc rất lớn vào năng lực, trình độ, kinh nghiệm của đội ngũ báo cáo viên, giảng viên đảm nhận nhiệm vụ bồi dưỡng. Do vậy, cần chú trọng tuyển chọn, xây dựng đội ngũ báo cáo viên, giảng viên nòng cốt có phẩm chất chính trị vững vàng, trình độ chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm cao, có kinh nghiệm giảng dạy phong phú, có uy tín trong đội ngũ để đảm nhận nhiệm vụ này.

Đội ngũ giảng viên cần được trang bị đầy đủ kiến thức về lý luận giáo dục, về đổi mới phương pháp giảng dạy; có kỹ năng tổ chức các hoạt động bồi dưỡng, có khả năng hướng dẫn, tư vấn, giải đáp các vấn đề về phương pháp giảng dạy cho giảng viên. Tạo điều kiện để đội ngũ này thường xuyên học tập, bồi dưỡng nâng cao trình độ, cập nhật kiến thức mới; tham gia các khóa đào tạo, tập huấn về phương pháp giảng dạy, về ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy. Bên cạnh đó, cần mời các chuyên gia, nhà khoa học có uy tín trong và ngoài ngành về báo cáo, tư vấn, hướng dẫn về những vấn đề mới, những kinh nghiệm tiên tiến trong công tác giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn. Khuyến khích giảng viên có kinh nghiệm, giảng viên giỏi chia sẻ kinh nghiệm, phương pháp giảng dạy hiệu quả với đồng nghiệp, nhất là với giảng viên trẻ, giảng viên mới.

Năm là, tăng cường công tác kiểm tra, đánh giá, rút kinh nghiệm nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả bồi dưỡng.

Công tác kiểm tra, đánh giá là khâu quan trọng nhằm kịp thời phát hiện những ưu điểm cần phát huy, những hạn chế cần khắc phục trong công tác bồi dưỡng. Do vậy, các nhà trường quân đội cần xây dựng tiêu chí, quy trình kiểm tra, đánh giá kết quả bồi dưỡng một cách cụ thể, rõ ràng, khoa học. Thường xuyên tổ chức kiểm tra, đánh giá kết quả bồi dưỡng của giảng viên thông qua các hình thức như: dự giờ, quan sát giờ giảng; xem xét giáo án, tài liệu giảng dạy; xem xét kết quả nghiên cứu khoa học; lấy ý kiến phản hồi của người học...

Trên cơ sở kết quả kiểm tra, đánh giá, cần tổ chức rút kinh nghiệm kịp thời, làm rõ những ưu điểm, hạn chế trong công tác bồi dưỡng; phân tích nguyên nhân; đề ra biện pháp khắc phục, hoàn thiện. Định kỳ tổ chức hội nghị tổng kết, đánh giá công tác bồi dưỡng năng lực giảng dạy cho giảng viên; biểu dương, khen thưởng kịp thời những cá nhân, tập thể có thành tích xuất sắc; chỉ ra những hạn chế, yếu kém cần khắc phục.

Cần kết hợp chặt chẽ giữa kiểm tra, đánh giá của tổ chức với tự kiểm tra, tự đánh giá của mỗi giảng viên. Giáo dục, hướng dẫn giảng viên biết tự kiểm tra, tự đánh giá năng lực giảng dạy của mình; tự phát hiện những ưu điểm, hạn chế; tự đề ra phương hướng, biện pháp tự bồi dưỡng, tự hoàn thiện năng lực giảng dạy.

Sáu là, phát huy vai trò tự giác, chủ động của giảng viên trong tự học tập, tu dưỡng, rèn luyện, tự bồi dưỡng năng lực giảng dạy.

Năng lực giảng dạy của giảng viên được hình thành và phát triển không chỉ thông qua hoạt động bồi dưỡng của tổ chức mà còn phụ thuộc rất lớn vào ý thức tự giác, sự nỗ lực tự học tập, tu dưỡng, rèn luyện của mỗi giảng viên. Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Mình mà không chịu học thì lạc hậu, mà lạc hậu là bị đào thải, tự mình đào thải mình”⁽⁴⁾. Do vậy, cần giáo dục, động viên, khuyến khích giảng viên phát huy vai trò tự giác, chủ động trong tự học tập, tu dưỡng, rèn luyện, tự bồi dưỡng năng lực giảng dạy.

Mỗi giảng viên cần chủ động xây dựng kế hoạch tự học tập, tự bồi dưỡng phù hợp với điều kiện, khả năng và yêu cầu nhiệm vụ của bản thân. Tích cực, chủ động nghiên cứu sách, báo, tạp chí chuyên ngành để cập nhật kiến thức mới, nắm bắt xu hướng đổi mới phương pháp giảng dạy. Tự học tập, rèn luyện nâng cao kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin, kỹ năng ứng dụng phương tiện dạy học hiện đại vào giảng dạy. Chủ động tham gia các hoạt động sinh hoạt chuyên môn, hội nghị, hội thảo khoa học; học hỏi kinh nghiệm giảng dạy của đồng nghiệp, nhất là của giảng viên giỏi, giảng viên có kinh nghiệm.

Tóm lại, bồi dưỡng năng lực giảng dạy của đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn ở các nhà trường quân đội hiện nay là yêu cầu khách quan, mang tính cấp thiết, gắn liền với sự nghiệp xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại. Thông qua năng lực giảng dạy vững mạnh, phương pháp dạy học hiện đại, sáng tạo, giảng viên không chỉ trực tiếp nâng cao chất lượng đào tạo mà còn góp phần hình thành phẩm chất, tác phong, bản lĩnh chính trị và ý thức xã hội cho thế hệ sĩ quan tương lai. Vì vậy, việc chăm lo xây dựng, bồi dưỡng và phát huy năng lực giảng dạy của đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn ở các nhà trường quân đội là nhiệm vụ trọng tâm, lâu dài, cần được tiến hành đồng bộ, hiệu quả./.

------------------------------------------------------

Ghi chú:

(1) Quân ủy Trung ương, Nghị quyết số 1657-NQ/QUTW ngày 20/12/2022 về lãnh đạo công tác giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ xây dựng Quân đội trong tình hình mới.

(2) Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 5, Nxb CTQG-ST, H.2011, tr.309.

(3) Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 6, Nxb CTQG-ST, H.2011, tr.360.

(4) Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 12, Nxb CTQG-ST, H.2011, tr.333.

ThS Nguyễn Công Ước, Đại học Nguyễn Huệ