Yêu cầu đặt ra khi tinh gọn bộ máy chính quyền địa phương và những thuận lợi, khó khăn khi không triển khai tổ chức đảng, chính quyền ở cấp huyện

Nghị quyết số 60-NQ/TW, ngày 12/4/2025 Hội nghị lần thứ 11 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII đã quyết nghị: Đồng ý số lượng đơn vị hành chính cấp tỉnh sau sáp nhập là 34 tỉnh, thành phố (28 tỉnh và 06 thành phố trực thuộc Trung ương); đồng ý sáp nhập đơn vị hành chính cấp xã bảo đảm cả nước giảm khoảng 60-70% số lượng đơn vị hành chính cấp xã so với hiện nay.

Với tinh thần “vừa chạy vừa xếp hàng”, ngay sau khi Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII ban hành Nghị quyết số 60-NQ/TW, ngày 12/4/2025, trong đó có nội dung đồng ý chủ trương tổ chức chính quyền địa phương 02 cấp, ngày 14/4/2025, theo đề nghị của Bộ trưởng Bộ Nội vụ, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 759/QĐ-TTg phê duyệt “Đề án sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp và xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương 02 cấp”. Theo đó, tổng số lượng đơn vị hành chính xã, phường sau sắp xếp giảm khoảng 60 - 70% so với số lượng đơn vị hành chính cấp xã hiện nay trên địa bàn tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương; đồng thời phải bảo đảm tương quan hợp lý, tránh tạo sự giãn cách, chênh lệch lớn về diện tích tự nhiên và quy mô dân số giữa các xã, phường mới sau sắp xếp.

Như vậy, theo Nghị quyết Hội nghị lần thứ 11 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII và "Đề án sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp và xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương 02 cấp” đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 759/QĐ-TTg, sau khi sắp xếp, sáp nhập đơn vị hành chính, cả nước sẽ còn 34 đơn vị hành chính cấp tỉnh và khoảng 3.000 đơn vị hành chính cấp xã, không còn 696 đơn vị hành chính cấp huyện. Điều này cho thấy, cuộc cách mạng tinh gọn tổ chức bộ máy được Đảng, Nhà nước triển khai rất quyết liệt. Cấp Trung ương đã sắp xếp, tinh gọn xong trong tháng 02/2025 và từ ngày 01/3/2025, bộ máy mới của các cơ quan của Đảng, Chính phủ, Quốc hội, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã hoạt động theo hướng tinh gọn, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả. Đến nay, các công việc của Đảng, Nhà nước, Chính phủ, Quốc hội vẫn trơn tru, việc phục vụ nhân dân, doanh nghiệp vẫn thông suốt. Điều đó chứng tỏ cuộc cách mạng tinh gọn tổ chức bộ máy là phù hợp với quy luật khách quan. Do vậy, không thể không làm ở cấp địa phương, cơ sở, không thể dừng lại mà buộc phải đi tiếp, đi tới cùng. Bởi khi cấp Trung ương thông suốt thì cấp cơ sở cũng phải thông suốt.

Điều kiện chín muồi để tinh gọn bộ máy chính quyền địa phương

Chủ trương sáp nhập một số đơn vị cấp tỉnh, không tổ chức cấp huyện, sáp nhập một số đơn vị cấp xã; thực hiện mô hình địa phương 02 cấp (tổ chức đảng, chính quyền, đoàn thể) bảo đảm tinh gọn, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả là chủ trương rất lớn và hệ trọng, là một chủ trương đúng và trúng, bởi vì:

Thứ nhất, cuộc cách mạng tinh gọn tổ chức bộ máy đang được triển khai quyết liệt, mạnh mẽ và đã làm xong ở các cơ quan Đảng; cơ quan Chính phủ; cơ quan Quốc hội; Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể chính trị - xã hội ở cấp Trung ương và cấp tỉnh, thì không thể không tiếp tục triển khai việc tinh gọn đầu mối cấp tỉnh, bỏ cấp trung gian là cấp huyện, củng cố, tăng cường cấp xã để bảo đảm tổ chức bộ máy từ Trung ương tới cơ sở hoạt động hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả.

Thứ hai, chủ trương theo tinh thần Kết luận số 27-KL/TW, ngày 28/02/2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về triển khai nghiên cứu, đề xuất tiếp tục sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị được đa số cán bộ, đảng viên và nhân dân đồng tình, ủng hộ.

Thứ ba, sau 40 năm đổi mới, đất nước ta có thế và lực mới, cao hơn, đủ điều kiện mọi mặt về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh, đối ngoại; đội ngũ cán bộ các cấp, từ cấp chiến lược đến cán bộ cấp cơ sở, trưởng thành hơn, đủ phẩm chất, năng lực, trình độ đã được nâng lên rất nhiều, tích lũy nhiều kinh nghiệm trong quản lý, điều hành địa phương, lĩnh vực và họ có đủ năng lực điều hành khi địa phương được sáp nhập, hợp nhất với quy mô lớn hơn, đáp ứng yêu cầu lãnh đạo, quản lý khi sáp nhập một số đơn vị cấp tỉnh, không tổ chức cấp huyện, sáp nhập một số đơn vị cấp xã; thực hiện mô hình địa phương 02 cấp (tổ chức đảng, chính quyền, đoàn thể) bảo đảm tinh gọn, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả.

Thứ tư, việc sáp nhập một số đơn vị cấp tỉnh, không tổ chức cấp huyện, sáp nhập một số đơn vị cấp xã; thực hiện mô hình địa phương 02 cấp (tổ chức đảng, chính quyền, đoàn thể) bảo đảm tinh gọn, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả là yêu cầu cấp thiết của thời kỳ phát triển mới, đất nước bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Thứ năm, đất nước đang triển khai mạnh mẽ việc ứng dụng những thành tựu tiên tiến, hiện đại của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0; công cuộc chuyển đổi số, phát triển kinh tế số, xã hội số, công dân số... đang thực hiện quyết liệt, có hiệu quả trong thực tiễn. Đây là tiền đề quan trọng để việc sáp nhập một số đơn vị cấp tỉnh, không tổ chức cấp huyện, sáp nhập một số đơn vị cấp xã; thực hiện mô hình địa phương 02 cấp (tổ chức đảng, chính quyền, đoàn thể) không ảnh hưởng đến sự nghiệp phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc...

Thứ sáu, nhìn ra thế giới, việc giảm đầu mối cấp tỉnh, cấp xã, bỏ cấp huyện là khách quan, phù hợp với xu thế chung, thực tế ở nhiều nước, tổ chức chính quyền địa phương chỉ có 02 cấp và đầu mối cấp tỉnh cũng rất ít. Điển hình như Trung Quốc - đất nước rộng lớn hơn Việt Nam rất nhiều cả về diện tích tự nhiên và quy mô dân số nhưng số đầu mối cấp tỉnh chỉ có hơn 30 đơn vị.

Yêu cầu đặt ra khi tinh gọn bộ máy chính quyền địa phương

Thứ nhất, đây không phải là lần đầu tiên Bộ Chính trị, Ban Bí thư đưa ra định hướng sáp nhập tỉnh, trước đó, nước ta đã trải qua nhiều lần sáp nhập, chia tách các tỉnh, thành phố. Từ thực tiễn trước đó, cần rút ra bài học kinh nghiệm là phải tính toán, cân nhắc nhiều chiều và đánh giá tác động về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh, đối ngoại khi quyết định sáp nhập, hợp nhất các tỉnh để khi quyết định sáp nhập, hợp nhất các tỉnh sẽ tạo điều kiện cho đất nước, cho vùng, cho tỉnh, thành phố mới phát triển nhanh và bền vững hơn; đời sống của nhân dân được nâng cao hơn; các mặt chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh, đối ngoại của đất nước, của tỉnh, thành phố mới phát triển vững chắc hơn và đặc biệt sẽ không có chuyện sau một thời gian lại phải chia tách đơn vị cấp tỉnh như trước đây. Vì vậy, phải tính đến sự tương đồng về yếu tố tự nhiên, nguồn lực phát triển, giao thông, lợi thế so sánh, văn hóa, xã hội, phong tục, tập quán của người dân; phải tính các yếu tố về quốc phòng, an ninh, đối ngoại... của các tỉnh, thành phố khi sáp nhập, hợp nhất thành tỉnh, thành phố mới.

Thứ hai, đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, nâng cấp, giao quyền cho tổ chức đảng, chính quyền cấp cơ sở. Tổng Bí thư Tô Lâm đã khẳng định: phải đẩy mạnh phân cấp, phân quyền theo tinh thần “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”. Khi tổ chức bộ máy của Đảng, chính quyền liên thông từ cấp tỉnh xuống cấp xã, thì tổ chức đảng, chính quyền cấp tỉnh không thể bao biện, làm thay hết mọi việc của tổ chức đảng, chính quyền cấp xã. Tổ chức đảng, chính quyền cấp xã hàng ngày phải lãnh đạo, chỉ đạo và trực tiếp giải quyết rất nhiều công việc thì mới đáp ứng được yêu cầu, nguyện vọng của cán bộ, đảng viên, người dân, doanh nghiệp. Ngoài những nhu cầu lãnh đạo, chỉ đạo và trực tiếp giải quyết công việc thường xuyên; cán bộ, đảng viên, người dân, doanh nghiệp còn có rất nhiều việc phát sinh, đột xuất. Không phải công việc nào tổ chức đảng, chính quyền cấp xã cũng phải xin ý kiến tổ chức đảng, chính quyền cấp tỉnh, mà cấp Trung ương, cấp tỉnh chỉ ra những quy định khung, còn phân cấp, phân quyền mạnh cho tổ chức đảng, chính quyền cấp xã giải quyết công việc, thì mới đáp ứng được nhu cầu giải quyết công việc của cán bộ, đảng viên, người dân, doanh nghiệp hàng ngày...

Do vậy, phải đẩy mạnh nâng cấp, giao quyền cho tổ chức đảng, chính quyền cấp xã. Nhưng tổ chức đảng, chính quyền cấp xã, nhất là người đứng đầu phải chịu trách nhiệm trước tổ chức đảng, chính quyền cấp tỉnh, trước cán bộ, đảng viên và nhân dân về việc giải quyết công việc của cấp mình... Từ đó, đặt ra yêu cầu, nhiệm vụ là phải nâng cao hơn nữa năng lực lãnh đạo, năng lực cầm quyền, sức chiến đấu của các tổ chức đảng cấp xã; phải xây dựng các tổ chức đảng cấp xã ngày càng trong sạch, vững mạnh, thật sự xứng đáng là người lãnh đạo, người đầy tớ thật trung thành của nhân dân.

Thứ ba, Hiến pháp là đạo luật gốc, cơ bản nhất của Nhà nước, cũng như vậy Điều lệ Đảng là “luật gốc” của Đảng. Nhưng Hiến pháp và Điều lệ Đảng không phải là cố định, bất biến. Thực tế, Nhà nước ta đã nhiều lần sửa đổi, bổ sung Hiến pháp và Đảng ta cũng nhiều lần sửa đổi, bổ sung Điều lệ Đảng. Thực hiện chủ trương của Đảng về thực hiện "cuộc cách mạng" tinh gọn tổ chức, bộ máy, thì việc nghiên cứu để sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp với phạm vi là các vấn đề về tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị; rà soát, đề xuất sửa đổi, bổ sung Điều lệ Đảng, quy định về thi hành Điều lệ Đảng, về công tác kiểm tra, giám sát và kỷ luật của Đảng là việc làm bình thường nhằm đáp ứng yêu cầu của thời kỳ phát triển mới, đất nước bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Thuận lợi và khó khăn khi không triển khai tổ chức đảng, chính quyền ở cấp huyện

Về thuận lợi 

Một là, sau khi sáp nhập, hợp nhất một số đơn vị cấp tỉnh, thì cấp tỉnh có không gian phát triển như một vùng của đất nước, sẽ không bị chia cắt bởi địa giới hành chính cấp tỉnh nhiều như hiện nay. Sau khi tiếp thu, triển khai chủ trương, đường lối, chính sách... của Trung ương, tổ chức đảng cấp tỉnh sẽ triển khai ngay xuống tổ chức đảng cấp cơ sở, mà không cần phải qua cấp trung gian là tổ chức đảng cấp huyện như hiện nay.

Hai là, việc bỏ khâu trung gian là tổ chức đảng, chính quyền cấp huyện sẽ giúp giảm tổ chức bộ máy, cán bộ, công chức cấp huyện - nghĩa là giảm được nguồn lực rất lớn đang chi cho cấp huyện, dành nguồn lực này để tăng cường cho cấp tỉnh và cấp cơ sở, một phần dành cho đầu tư phát triển đất nước, đầu tư cho người dân như khám, chữa bệnh không mất tiền (Bộ Chính trị đã quyết định không thu học phí cho học sinh từ mầm non, mẫu giáo đến phổ thông trung học ở các trường công lập từ năm học 2025 - 2026).

Ba là, việc bỏ khâu trung gian là tổ chức đảng, chính quyền cấp huyện sẽ giúp tổ chức đảng, chính quyền cấp tỉnh trực tiếp định hướng, chỉ đạo, quản lý, kiểm tra, giám sát sâu sát đến từng tổ chức đảng, chính quyền cấp cơ sở (xã, phường, thị trấn), ngược lại, tổ chức đảng, chính quyền cấp cơ sở sẽ làm việc, báo cáo, xin ý kiến chỉ đạo... trực tiếp từ tổ chức đảng, chính quyền cấp tỉnh. Như vậy, mọi việc sẽ thông suốt từ cấp Trung ương, cấp tỉnh đến cấp cơ sở.

Bốn là, tổ chức đảng, chính quyền cấp cơ sở (xã, phường, thị trấn) là cấp gần dân, sát dân nhất cần được tăng cường đầu tư về nhân lực, vật lực, tài lực để phục vụ nhân dân tốt hơn, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả hơn. Đồng thời, tổ chức đảng, chính quyền cấp cơ sở tiếp thu ý kiến nhân dân để phản ánh kịp thời cho tổ chức đảng, chính quyền cấp tỉnh. Như vậy, quyền và lợi ích hợp pháp của cán bộ, đảng viên và nhân dân được giải quyết nhanh chóng, kịp thời...

Năm là, tổ chức đảng, chính quyền cấp xã là cấp gần dân, sát dân nhất sẽ lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng” có kết quả trong thực tiễn...

Về khó khăn

Thứ nhất, nếu địa bàn cấp tỉnh rộng, điều kiện tự nhiên không thuận lợi, đi lại phức tạp, khó khăn... thì việc lãnh đạo, chỉ đạo, nắm bắt kịp thời tình hình ở tất cả các tổ chức đảng, chính quyền cấp xã trong toàn tỉnh là không kịp thời, sâu sát, dễ dẫn đến buông lỏng sự lãnh đạo, chỉ đạo của tổ chức đảng cấp tỉnh đối với cấp xã.

Thứ hai, những tổ chức đảng, chính quyền cấp xã ở những địa bàn đặc thù, địa bàn xa xôi, nếu trình độ cán bộ, năng lực cấp ủy viên còn hạn chế... cùng với sự lãnh đạo, chỉ đạo của tổ chức đảng, chính quyền cấp tỉnh không thường xuyên, kịp thời, sâu sát, thì dễ dẫn đến tình trạng tổ chức đảng cấp xã không đảm bảo năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu, buông lỏng sự lãnh đạo của Đảng.

Thứ ba, ở những địa bàn đặc thù, địa bàn xa xôi, trình độ dân trí còn thấp, các thế lực thù địch thường lợi dụng để “tấn công”. Do đó, nếu tổ chức đảng, chính quyền cấp xã ở đây không đủ mạnh, năng lực lãnh đạo còn hạn chế, thì sẽ dẫn đến nhiều hạn chế, khó khăn, phức tạp trong lãnh đạo, chỉ đạo mọi mặt hoạt động ở cơ sở, nhất là liên quan đến vấn đề quốc phòng, an ninh...  

Vấn đề cần quan tâm khi triển khai mô hình tổ chức đảng, chính quyền địa phương 02 cấp (cấp tỉnh, cấp xã)

Để việc triển khai mô hình tổ chức đảng, chính quyền địa phương 02 cấp, thay vì 03 cấp (cấp tỉnh, cấp huyện, cấp xã) như hiện nay, các địa phương cần chú trọng một số nội dung cơ bản sau:

Một là, chuẩn bị thật tốt văn kiện, dự thảo Nghị quyết Đại hội Đảng bộ cấp tỉnh theo hướng lãnh đạo, chỉ đạo trực tiếp tổ chức đảng cấp xã, không còn cấp trung gian là cấp huyện. Chuẩn bị thật tốt văn kiện, dự thảo Nghị quyết Đại hội Đảng bộ cấp cơ sở theo hướng lãnh đạo, chỉ đạo toàn diện, trực tiếp ở cơ sở, khi không có sự hỗ trợ của cấp huyện, mà nhận sự lãnh đạo, chỉ đạo trực tiếp từ tổ chức đảng cấp tỉnh.

Hai là, chuẩn bị, lựa chọn nhân sự thật tốt để giới thiệu đại hội bầu vào cấp ủy. Cấp ủy cấp tỉnh (tỉnh ủy/thành ủy) ngoài tiêu chuẩn về phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống, uy tín, năng lực, trình độ, còn phải chú ý đến tiêu chuẩn biết lãnh đạo, chỉ đạo, bám sát cơ sở... Cấp ủy cấp xã (đảng ủy xã, phường) ngoài tiêu chuẩn về phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống, uy tín, cần chú trọng năng lực, trình độ lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành công việc hàng ngày khi không còn sự hỗ trợ của tổ chức đảng cấp huyện và năng lực tiếp nhận, phản ánh ý kiến trực tiếp với tổ chức đảng, cấp ủy cấp tỉnh./.

PGS.TS Vũ Văn Phúc - Phó Chủ tịch Hội đồng Khoa học các cơ quan đảng Trung ương, nguyên Tổng Biên tập Tạp chí Cộng sản